کلیسای وانک اصفهان ؛ پرده‌ای از ضیافت هنر و معنویت

این‌بار به ضیافتی پرهیاهو از تاریخ و احساس خواهیم رفت تا شما را با یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی اصفهان آشنا کنیم. ناقوس‌ها به صدا در می‌آیند و معماری و هنر در آغوش تمدنی کهن آرام می‌گیرند؛ فرشته‌های بالدار نشسته بر تن تاریخ خودنمایی می‌کنند و از شکوهی به بلندای آسمانی آبی بشارت می‌دهند؛ بشارتی نشسته بر تن کاشی‌‌های لاجوردی و خاکستری که میهمانان خود را اینگونه فرا می‌خواند:

دیر ناجی همگان، محلی برای راهبان

در این مقاله از هومسا با ما همراه باشید؛ تا در کنار هم به کلیسای وانک اصفهان سفر کنیم. سفری از جنس تاریخ، هنر و معماری.

کلیسای وانک اصفهان

محله جلفای اصفهان میزبان بنایی کهن و بسیار ارزشمند به نام کلیسای وانک است. خود محله جلفا در تاریخ سکونت مسیحیان در ایران، بسیار با اهمیت است. این محله که یکی از مشهورترین و مهم‌ترین محلات اصفهان است، از گذشته یعنی دقیقا از دوران شاه عباس صفوی محل زندگی مسیحی‌های ایران بوده و  کلیساهای زیادی را در خود جای داده است. این محله با تمام بناهای تاریخی که در خود جای داده به شدت مسحور کننده است و گردشگرانی را که در آن قدم می‌گذراند را به دورانی کهن با خود همسفر می‌کند. این محله از گذشته میزبان کلیساهای ارزشمند زیادی بوده که اگر بخواهیم به ازجمله مهم‌ترین آن اشاره کنیم کلیسای وانک است؛ وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.

کلیسای وانک یا کلیسای جامع ارامنه در مساحت حدود ۸۷۳۱ متر در زمان شاه عباس دوم صفوی و به هزینه ثروتمندان و خیرین ارامنه، بر اساس معماری کلیسای سنت استپانوس جلفای آذربایجان ساخته شد. کلیسای وانک در ابتدا مرکزی برای تربیت کشیش‌ها بوده و راهبان بسیاری در آنجا مورد تعلیم و تربیت قرار گرفتند. امروزه نیز این کلیسا نقش بسیار با اهمیتی در میان جامعه ارامنه دارد و با دارا بودن موزه و کتابخانه‌ای غنی از اسناد و مدارک تاریخی، یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و فرهنگی کشورمان است. کلیسای وانک نه‌تنها مورد توجه مسافران داخلی است بلکه هر ساله گردشگران خارجی زیادی را به سمت خود جذب می‌کند.

کلیسای وانک کجاست؟

جلفا یا جلفای نو، یکی از زیباترین مناطق اصفهان دارای هشت محله است. کلیسای وانک در شمال محله جلفا در مرکز شهر اصفهان و در جنوب زاینده‌رود قرار دارد. برای دسترسی به کلیسای وانک می‌توانید از چهار خیابان اصلی استفاده کنید؛ چراکه این محله از شمال به خیابان نظر، از جنوب به خیابان شریعتی غربی، از شرق به خیابان توحید و از غرب به خیابان حکیم نظامی دسترسی دارد. برای رفتن به کلیسای وانک با ماشین شخصی، توجه داشته باشید که محله جلفا دارای بافت قدیمی است و تردد ماشین در این محله کار سختی است؛ بنابراین باید ماشین خود را در خیابان‌های اطراف پارک کنید. برای رفتن به این کلیسا از مترو هم می‌توانید استفاده کنید. شما می‌توانید از ایستگاه متروی سی و سه پل مسیری دو و نیم کیلومتری را تا کلیسای وانک پیاده‌روی کنید.

آدرس کلیسای وانک: اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، کوچه کلیسای وانک.

اطلاعات بازدید کلیسای وانک در سال 1401

کلیسای وانک هر روزه از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۳:۳۰ و ۱۶ الی ۱۸:۳۰ برای بازدید عموم فعال است؛ این کلیسا در روزهای تعطیل رسمی، روز اول نوروز و مناسبت های معروف ارامنه تعطیل است.

شماره تلفن کلیسای وانک: ۳۶۲۴۳۴۷۱-۰۳۱

هزینه بلیط کلیسای وانک: برای هرنفر بازدیدکننده ایرانی 15 هزار تومان و برای هر نفر بازدیدکننده خارجی 100 هزار تومان.

تاریخچه کلیسای وانک

بر اساس مدارک و اسناد تاریخی، شاه عباس صفوی هنگامی که در جنگ با عثمانی‌ها دستور به عقب‌نشینی ایرانیان داد؛ در طول مسیر بازگشت، در ارمنستان، برای جلوگیری از حمله عثمانی‌ها، دستور به ویرانی قسمت‌هایی از مسیر را داد. از سوی دیگر برای اینکه مردم ارمنستان مورد حمله و کشتار عثمانی‌ها قرار نگیرند، دستور داد تا بخش زیادی از مردم روستاهای ارمنستان به‌همراه سپاه وی بازگردانده شده و در ایران پناه داده شوند. پس از اینکه ارامنه به ایران رسیدند، شاه عباس زمین‌هایی را در جلفای نو یا جلفای اصفهان به آن‌ها اهدا کرد تا بتوانند در این زمین‌ها مستقر شوند و به زندگی روزانه خود بپردازند. پس از گذشت زمان، به‌تدریج این زمین‌ها مورد ساخت‌وساز و توسعه ارامنه قرار گرفت و کلیساهای زیادی در آن ساخته شد.

در سال 985 هجری شمسی بود که ارامنه جلفا، کلیسای کوچکی را بنا کردند؛ اما سال‌ها بعد این کلیسا تخریب و جای آن کلیسای هوسپ آرماتاتسی (کلیسای وانک) ساخته شد. کار ساخت این کلیسا با تلاش اسقف داوید جوقایتسی و با کمک‌های‌مالی ارامنه جلفا آغاز شد و پس از گذشت 9 سال در سال 1655 میلادی به اتمام رسید.

معماری کلیسای وانک

کلیسای وانک در محوطه‌ای با مساحت حدودی ۸۷۰۰ متر مربع دارای معماری بسیار هنرمندانه‌ای است که در طول تاریخ معماری کشورمان اثری ماندگار و ارزشمند به‌شمار می‌رود. در ساخت نمای این کلیسا از آجر استفاده شده که این خود نمای بیرونی وانک را از دیگر کلیسا‌ها متمایز می‌کند. دیوار درونی کلیسا هم را با اندود گچ ساخته شده که بر روی آن نقاشی تزیین شده مشاهده می‌شود. در قسمت بالایی سردر ورودی چوبی کلیسا، نگاره‌ای برروی کاشی‌‌های لاجوردی و خاکستری منقوش شده و نوشته‌ای بر روی آن حک شده است.

“دیر ناجی همگان، محلی برای راهبان”

در قسمت ورودی کلیسای وانک برج سه‌طبقه‌ای ناقوس کلیسا قرار دارد که توسط هوانجان جمالیان در 38 سال پیش ساخته شده است. در طبقه دوم آن یک ساعت بزرگ 300 کیلوگرمی که هدیه‌ای از ماردیروس گوورک هوردانانیان به این کلیسا است، به‌چشم می‌خورد. در قسمت راست در ورودی وانک کتیبه‌ای با سنگ مرمر نصب شده‌ و برای بازدیدکنندگان از قصه برج و ساعت نصب شده بر روی آن می‌گوید: “این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده‌است.”

در سمت راست برج ناقوس یا برج ساعت کتیبه‌ای آبی رنگ که منقوش از سنگ‌های صلیبی است دیده می‌شود؛ در قسمت زیرین برج ساعت هم دو مقبره متعلق به یک سرباز ارمنی و یک پیشوای ارمنی به چشم می‌خورد.

قسمت دیگر حائز اهمیت در معماری کلیسای وانک، دو گنبد کوچک و بزرگ این کلیسا است. تمایز این کلیسا در حوزه معماری نسبت به‌دیگر کلیساها فقط مصالح ساخت آن نیست بلکه شکل گنبد آن نیز متفاوت است. گنبد کلیساهای ارامنه معمولا مخروطی شکل است؛ اما گنبد کلیسای وانک به شکل گنبد مساجد ایرانی است و همین موضوع هم‌نشینی معماری اسلامی و ارمنی را با‌هنرمندی خوبی به‌نمایش می‌گذارد. کلیسای وانک درواقع دارای دو گنبد کوچ و بزرگ است. گنبد کوچک این کلیسا بر فراز محل استقرار عامه مردم قرار دارد و گنبد بزرگ بر فراز قسمت مقدم محراب کلیسا.

 در قسمت بالایی در ورودی، بین دیوار غربی و حاشیه گنبد کوچک کلیسا در محوطه مربع مانندی، برج ناقوس کوچکی ساخته شده‌ که‌ به‌عنوان دومین برج ناقوس این کلیسا خودنمایی می‌کند.

نقاشی‌های کلیسای وانک

دریایی از هنر به نقش رنگ بر دیوارها، طاق‌ها، گنبد و دیگر قسمت‌های کلیسا موج می‌زند و نگاه هر بیننده‌ای را با حیرت و ذوق در می‌آمیزد. این نقش‌ها به رنگ روغن زینت یافته و با مضامینی از انجیل و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح، با معنویتی کهن از میهمانان خود پذیرایی می‌کند. روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز، هفت طبقه آسمان و بهشت و دوزخ ازجمله‌ دیگر آثاری هستند که در نقاشی‌های کلیسای وانک به تصویر کشیده شدند.

نقاشی‌های کلیسای وانک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ارزشمند تاریخی کشورمان، همگی توسط استادان ارمنی خلق شدند که از آن جمله می‌توان به «هوانس مرکوز» و «کشیش استپانوس» و «استاد میناس» اشاره کرد. برخی از نقاشی‌ها روی بوم و پارچه و تخته کشیده شدند و برخی دیگر بر دیوارو قطعه‌های سنگی حک شده‌اند. طلاکاری و تذهیب هم در این کلیسا بسیار ارزشمند و حیرت‌انگیز است که تماشای آن برای هر فردی هیجان‌انگیز و تحربه‌ای به‌یادماندنی خواهد بود. درکنار این‌میزان از ذوق و هنر، مجسمه‌ها و تندیس‌هایی از مشاهیر ارمنی در محوطه کلیسا به چشم می‌خورند که پرده‌ای دیگر از شگفتی را برای بازدیدکنندگان به نمایش خواهد گذاشت.

بخش‌های کلیسای وانک

کلیسای وانک بخش‌های مختلفی دارد که به مرور زمان یا تکمیل شدند و یا به تازگی ایجاد شده‌اند. از جمله این‌ بخش‌ها می‌توان به موزه، کتابخانه، چاپخانه و ساختمان اداری اشاره کرد. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• موزه کلیسای وانک

موزه کلیسای وانک به‌لحاظ دارایی ارزشمندی که دارد در میان جامعه ارامنه بسیار حائز اهمیت بوده و هر ساله گردشگران زیادی را از کشورهای مختلف میزبانی می‌کند. در ابتدا طادئوس هونانیان، نویسنده ارمنی در ضلع شمالی حیاط کلیسای وانک برای نگهداری و نمایش کتاب‌ها، نسخه‌های خطی و اشیای تاریخی اتاق‌هایی ایجاد کرد که تا مدت‌ها به‌عنوان موزه و کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. البته سیر تکاملی موزه به همین‌جا ختم نمی‌شود و این موزه در طی سالیانی که گذشته، شاهد فرازونشیب‌ها و تغییرات بسیاری بوده است. این موزه همچنان دارای آثار تاریخی بسیار مهمی است و به‌عنوان مرجعی مهم در فرهنگ و تاریخ ارامنه مورد توجه بوده است. در سال ۱۳۹۸، موزه مردم‌شناسی ارامنه اصفهان به قسمت‌های این موزه اضافه شد.

• کتابخانه کلیسای وانک

هنگامی که ارامنه از ارمنستان به سمت جلفای اصفهان کوچ کردند، کتاب‌های ارزشمند زیادی را با خود به‌همراه آوردند. کتابخانه کلیسای وانک در کنار ساختمان موزه این کلیسا قرار دارد و دارای بیش از سی هزار جلد کتاب به زبان های ارمنی، انگلیسی، فارسی و غیره است. قدمت برخی از اسناد و مدارک تاريخی این کتابخانه به بیش از چهارصد سال  می‌رسد و این مهم بر اهمیت کتابخانه وانک افزوده است.

• چاپخانه کلیسای وانک

 خلیفه وقت اعظم در سال ۱۶۳۰ میلادی در سفر خود به اروپا به حوزه چاپ کتاب علاقه‌مند و از روند آن آگاه شد. وی هنگام بازگشت به ایران تلاش کرد که در کلیسای وانک چاپخانه‌ای ایجاد کند. این کار انجام شد و تا سال 1642 چندین کتاب همچون کتاب‌های زبور داود، هاراتس وارگ، خورهر تاددر و  ژاماگیرک آدنی در چاپخانه کلیسای وانک، چاپ شد. در سال ۱۸۴۴ میلادی نیز مانوگ هوردانانیان یک دستگاه ماشین چاپ خریداری کرده و به جلفای اصفهان فرستاد. اگرچه به‌مدت ۲۸ سال بعد از این ماشین چاپ اشتفاده نشد، اما گریگوریس هوانسیان خلیفه وقت در سال ۱۸۷۲، این ماشین چاپ را در چاپخانه کلیسا به‌کار گرفت.

• ساختمان اداری 

ساختمان اداری کلیسای وانک در قسمت جنوبی این مجموعه قرار دارد و از گذشته به کلیه امور اداری ارامنه مانند فوت و ولادت، ازدواج، تنظیم اسناد و امثال آن رسیدگی می‌کند.  ساخت این ساختمان در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار انجام شده است. ساختمان اداری کلیسای وانک همچنان جزو مهم‌ترین مراکز برای جامعه ارامنه ایران شناخته می‌شود.

اقامت در اصفهان

قطعا در سفر به اصفهان و بازدید از جاهای دیدنی این شهر تاریخی و کهن نیازمند زمان بیش‌از یک روز هستید و برای استراحت در شب نیازمند اقامتگاه مناسب خواهید بود. از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین اقدامات پیش از سفر هم انجام صحیح روند اجاره ویلا و سوئیت است؛ انتخاب مناسب شما در این قسمت کمک می‌کند سفری دل‌پذیر به همراه خاطراتی خوش برای شما رقم بخورد. در این مسیر تنها نیستید و هومسا در کنارتان خواهد بود تا با انتخاب بهترین اقامتگاه هرگونه نگرانی احتمالی شما از این بابت رفع شود. فقط کافی است به سایت هومسا مراجعه کنید و با جست‌وجوی اسم شهر اصفهان، برای اجاره ویلا و سوئیت در اصفهان اقدام کنید.

کلام آخر

اصفهان، یکی از پر قصه‌ترین شهرهای تاریخی ایران، شاهد اتفاقات و رخداد‌های بسیاری در طول تاریخ بوده و با جاهای دیدنی و جاذبه‌های تاریخی ارزشمند زیادی که دارد توانسته هرساله میزبان بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی باشد. یکی از معروف‌ ترین جاهای دیدنی اصفهان ، همین کلیسای وانک است؛ ما در این مقاله از هومسا تلاش کردیم تا حد امکان شما را با تاریخچه، معماری و بخش‌های مختلف این کلیسا آشنا سازیم و برای شما از روزگاری که بر این بنای تاریخی رفته بگوییم.

قطعا در سفر به اصفهان یکی از مهم‌ترین مقاصدی که بازدید از آن را می‌تواند تجربه‌ای ارزشمند برای شما به یادگار بگذارد همین کلیسای وانک اصفهان است. اگر شما هم به اصفهان سفر کردید و از بازدید این کلیسا تجربه و یا خاطراتی دارید، در قسمت نظرات با ما و همراهان هومسا به اشتراک بگذارید.