شاهچراغ یا شاهی در جستجوی چراغ

شاهچراغ از جاذبه‌های شیراز است و افراد زیادی برای زیارت و سیاحت از آن دیدن می‌کنند. یک نفر محو معماری شگفت‌انگیز آن می‌شود، دیگری نمی‌تواند چشم از کاشیکاری، آینه‌کاری و ارسی‌های چوبی با شیشه‌های رنگی آن بردارد و نفر بعدی همانطور که در صحن نشسته چشمانش را می‌بندد و سعی می‌کند از این فضای معنوی استفاده کند. اینجا افراد خود را به خدا نزدیکتر احساس می‌کنند. انگار کسی اینجا رابط بین آن‌ها و خداست تا به آنچه طالبش هستند برسند. در این مطلب همراه ما باشید تا درباره شاهچراغ؛ یکی از بی‌نظیرترین جاهای دیدنی شیراز بیشتر صحبت کنیم.

شاهچراغ؛ مهمترین جاذبه مذهبی شیراز

بنای شاهچراغ از دو بخش مسجد و آرامگاه تشکیل شده و بزرگ‌ترین زیارتگاه شهر شناخته می‌شود. دو برادر به نام‌های احمد بن موسی معروف به شاهچراغ و میرمحمد بن موسی که به اعتقاد شیعه، هر دو از برادران امام رضا (ع) هستند در این محل به خاک سپرده شده‌اند. در بخشی دیگری از آرامگاه، قبر حضرت سید ابراهیم؛ پسر میر محمد و نوه امام موسی کاظم (ع) هم در جوار حرم پدرش قرار دارد.

گذشته از فضای معنوی حاکم بر شاهچراغ، این بنا نمونه باشکوهی از هنر و معماری ایرانی و اسلامی را در معرض نمایش می‌گذارد. اوج زیبایی کاشیکاری و آینه‌کاری را می‌توان در بخش بخش دیوارها و سقف این آرامگاه به نظاره نشست. در ادامه درباره هر یک از این بخش‌ها بیشتر توضیح خواهیم داد.

بنای شاهچراغ 20 خرداد 1321 با شماره 363 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بخش‌های مختلف شاهچراغ؛ از ورودی تا صحن و ایوان و حرم

بناهای مذهبی ایران مانند مساجد و آرامگاه‌ها دارای بخش‌های مختلفی هستند. معماران و سازندگان آن‌ها در کنار توجه به اصول مهندسی، به مسئله زیبایی و شکوه بناها نیز توجه بسیاری نشان می‌دادند. اوج زیبایی را می‌توان در مقرنس‌کاری‌های سردر ورودی، نمای بیرونی گنبد، سقف‌ها و دیوارهای مزین به کاشیکاری و آینه‌کاری دید.

ورودهای شاهچراغ

حرم حضرت شاهچراغ نیز مانند حرم امام رضا (ع) و حضرت معصومه (ع)، دارای چندین ورودی مختلف است تا مردم از هر گذر و بازار و خیابانی بتوانند به حرم دسترسی داشته باشند.

• باب الموسی بن جعفر (ع) واقع در ضلع شمال غربی: این در مشرف به میدان احمدی است و ظاهر در سال‌های گذشته تنها در ورودی صحن محسوب می‌شده است.
• باب‌الرضا واقع در ضلع جنوب غربی: این در به خیابان 9 دی باز می‌شود و نسبت به بقیه جدیدتر است. در دو طرف ورودی تزئیناتی به شکل ستون و پیچک‌های سنگی به کار رفته، که بر زیبایی آن افزوده است. بخش‌های داخلی سردر با کاشکاری تزئین شده‌اند. محتوای نوشته این کاشیکاری‌ها بخش‌هایی از وصیت امام خمینی (ره) بیانگذار جمهوری اسلامی را در معرض نمایش می‌گذارند.
• سردر شرقی: این ورودی به مسجد عتیق شیراز راه دارد.
• سردر شمالی: از این سردر به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی دسترسی خواهید داشت.
• سردر جنوبی: سردر جنوبی که به آن باب‌المهدی هم گفته می‌شود شما را به دارالشفای حرم مطهر و کوچه بین‌الحرمین هدایت می‌کند.
• باب السجاد: این ورودی در بخش شمال شرقی مجموعه و کنار حرم حضرت سید میبر محمد واقع شده و از طریق آن می‌توان به بازار حاجی و خیابان لطفعلی خان راه پیدا کرد.

صحن شاهچراغ

صحن، حیات یا میانسرا یکی از اصلی‌ترین شاخصه‌های معماری ایرانی اسلامی است که در مساجد، مدارس، آرامگاه‌ها و کاروانسراها به کار برده شده است. کارکرد صحن جداکردن سروصدا و فعالیت‌های روزانه و عادی از محیط داخلی بنا است. حیات‌ها به پیروی از مسجد النبی، به شکل مربع یا مربع مستطیل طراحی می‌شدند.

در شاهچراغ هر کدام از آرامگاه‌ها صحن‌های جداگانه‌ای داشتند که از طریق بازار به یکدیگر متصل می‌شدند، اما با تخریب بازار صحن‌ها یکی شده و بر وسعت آن‌ها افزوده شد. صحن فعلی که هر دو حرم را در برگرفته، 14 هزار متر مربع وسعت دارد. حرم شاهچراغ در قسمت غربی حیاط و حرم سید میر محمد در شمال‌شرقی صحن واقع شده‌اند. دورتادور حرم را اتاق‌هایی دو طبقه احاطه کرده‌اند و یک حوض بزرگ در وسط صحن وجود دارد که درختانی در اطرافش قرار دارند.

ایوان حرم

یکی از قسمت‌های بسیار زیبای حرم شاهچراغ، ایوان آن است که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد. این ایوان دارای 10 ستون با ارتفاع 10 متر است. ستون‌های چوبی قبلی ایوان به دلیل احتمال از بین رفتن توسط موریانه با ستون‌هایی آهنی با روکشی از چوب جایگزین شدند. جلوی ایوان، یک سنگ مرمر یکپارچه به کار رفته که نقوش اسلیمی بر روی حک شده است. سقف ایوان نیز از چوب ساج ساخته شده و روی آن نام ائمه اطهار با چوب افرا و نارنج خودنمایی می‌کنند.

ورودی‌های حرم مطهر

در شاهچراغ هم مانند حرم امام رضا(ع)، ورودی‌های مخصوص خواهران و برادران جداست.

• درهای نقره‌ای:

ورودی‌های رواق شمالی (مخصوص خواهران): در نقره‌ای رواق شمالی به در حاج نصیرالملک مشهور است. روی چهارچوب در و حواشی آن با اشعاری از فصیح الملک شوریده و به خط نسطعلیق تزئیناتی انجام شده است. البته این در نقره‌ای در حال حاضر در موزه حرم نگهداری می‌شود.

ورودی‌های رواق جنوبی (مخصوص برادران): این در که به در عسگرخانی شهرت دارد به همراه چهارچوب آن دارای روکشی از نقره است.

• در طلا ایوان مطهر:

در قدیمی ایوان که به در ظل‌السلطان معروف بود هم اکنون در موزه حرم نگهداری می‌شود. در فعلی دارای روکشی از طلا و قوسی در بالای آن است که بر روی دو لنگه و چهارچوب آن اشعاری به شکل منبت‌کاری حک شده است.

حرم مطهر شاهچراغ

حیرت‌انگیزترین بخش مجموعه شاهچراغ از نظر هنری، خود حرم مطهر است. در بخش‌های مختلف حرم از آینه‌کاری در ترکیب با کاشیکاری استفاده شده و اشعاری به زبان فارسی و عربی در اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها نوشته شده‌اند. چهار ضلع حرم به چهار شاه‌نشین مزین شده است. در شاه‌نشین زیر گنبد، محل قرارگیری ضریح نقره‌ای است و بر بالای آن نقوش برگ‌های طلایی دیده می‌شوند.

صندوقی که در داخل ضریح قرارگرفته، ستون‌های بخش‌های داخلی ضریح و سقف آن، با هنر ظریف خاتم‌کاری ساخته شده و بسیار چشم‌نواز هستند.

گنبد و گلدسته‌ها

معماران ایرانی در ساخت گنبد مهارت بالایی داشته‌اند. گنبدهایی مانند گنبد مسجد شیخ لطف الله و گنبد سلطانیه گواه این ادعا هستند. گنبد شاهچراغ هم یکی از زیباترین و فوق‌العاده‌ترین گنبدهای موجود در جهان است که در آن از کاشی‌های آبی، مشکی، سفید، زرد، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی برای تزئین استفاده شده و طرح خود گنبد نیز به شکل معرق طراحی شده است. عرض و ارتفاع گنید 14 متر و وسعت کلی آن 500 متر است. در کنار گنبد، باید به گلدسته‌های زیبای مجموعه هم اشاره کنیم. یکی در بخش شمالی و دیگری در قسمت جنوبی.

هرچند در نگاه اول گلدسته دقیقا یکسان به نظر می‌رسند اما یک تفاوت کوچک دارند. گلدسته شمالی به اسامی الله و گلدسته جنوبی به اسامی ائمه مزین شده‌اند. این گلدسته‌ها دارای 20.4 متر ارتفاع هستند. سر گلدسته‌ها نیز 3.65 متر ارتفاع و 3 تن وزن دارند.

حرم میرمحمد بن موسی و پسرش

محمد بن موسی بن جعفر ملقب به عابد برادر دیگر امام رضا بود که در زمان حکومت مامون در شیراز به شهادت رسید. حرم محمد بن موسی بن جعفر بر خلاف حرم شاهچراغ دارای 4 ستون است و تزئینات زیبایی دارد. ظاهرا گنبد این حرم در زمان ظهیرالدوله ساخته شده و در زمان نادرشاه افشار مرمت شده است. در قسمت چپ آرامگاه مرقد کوچک فرزند ایشان یعنی ابراهیم بن محمد بن موسی قرار گرفته است.

بقیه قسمت‌ها:

در پشت ساختمان شاهچراغ مسجدی به نام بالاسر وجود دارد که از داخل حرم می‌توان وارد مسجد شد.

تاریخچه شاهچراغ شیراز

احمد بن موسی کاظم معروف به شاهچراغ در سال 202 هجری قمری، در راه پیوستن به برادر به دست افراد مامون به شهادت رسید و در جوار برادرش سید میر محمد به خاک سپرده شد.

علت نامگذاری شاهچراغ

اینکه چرا نام این مکان را شاهچراغ گذاشتند، داستان عجیبی دارد. محل دفن تا زمان آل‌بویه مشخص نبود و کسی از وجود آن اطلاع نداشت و تنها تپه‌ای بود که در اطراف آن تعدادی خانه ساخته شده بود. تا اینکه پیرزنی متوجه وجود نوری بر بالای تپه می‌شود. وی که مطمئن بود روی تپه هیچ چراغی وجود ندارد موضوع را با شاه در میان گذاشت. با اینکه کسی حرف پیرزن را باور نمی‌کرد شاه خوابی دید که صداقت حرف پیرزن بر او ثابت شد.

می‌‌گویند زمانی که پیرزن می‌خواست نور را به شاه نشان دهد، گفت: “شاه! چراغ را ببین”. و از آن به بعد نام این مکان به شاه چراغ تغییر پیدا کرد. البته روایت دیگری هم وجود دارد که بر اساس آن چون شاه شخصا به دنبال منبع نور می‌رود، به آن “شاهچراغ” گفتند.

مجموعه شاهچراغ هم مانند سایر بناهای تاریخی در طول سال‌های متمادی تکمیل شده و تغییراتی در آن صورت گرفته است. این تغییرات از دوره آل‌بویه که ساخت بنا شروع شد تا دوره‌های ایلخانیان و افشاریان، قاجاریان و حتی تا همین امروز ادامه داشته است.

موزه شاهچراغ

یکی از ساختمان‌های موجود در مجموعه که در سفر به شیراز و بازدید از شاهچراغ پیشنهاد می‌کنیم حتما به آن سری بزنید، موزه شاهچراغ است. بنای موزه در سال 1344 در2 طبقه و 1100 متر وسعت ساخته شد. اشیایی که در موزه نگهداری می‌شوند شامل اشیای اهدایی، خریداری شده یا وقفی هستند و از نظر تاریخی قدمت‌شان به دوره باستان تا معاصر باز می‌گردد.

اشیا موزه را می‌توان در چند دسته تقسیم‌بندی کرد:

اشیا سفالی: در این موزه حدود 600 قطعه سفالی ارزشمند نگهداری می‌شود که شاخص‌ترین آن‌ها 12 قطعه پیکره سفالی هستند .

اشیا فلزی: اشیا فلزی موزه را سلاح‌های جنگی و شمشیرهای دوره شاه عباس صفوی و قاجار، گلدان‌های فلزی و میناکاری، چاقوهای طلاکوب و غیره تشکیل می‌دهند.

مسکوکات: مسکوکات این مجموعه نیز متعلق به دوره اشکانی و ساسانی بوده و حدود 400 قطعه هستند.

نسخ خطی و اسناد موقوفات حرم مطهر: موضوعات نسخ خطی موجود در این موزه را قرآن، ادعیه، کتب ادبی و علمی، وقف نامه‌ها و غیره تشکیل می‌دهند.

آثار شهید دستغیب: این بخش به آثار حضرت آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب اولین شهید محراب اختصاص دارد.

سایر اشیا ارزشمند: در این موزه دو لنگه در تاریخی از جنس نقره که از طرف یمین‌الدوله فرزند ناصرالدین‌شاه اهدا شده‌اند به همراه درب خاتم حرم حضرت احمد بن موسی و دو جلد قرآن با قدمت 800 سال.

امکانات شاهچراغ

مجموعه شاهچراغ، امکانات متعددی در اختیار زائران قرار می‌دهد. در بازدید از شاهچراغ می‌توانید از موزه و کتابخانه آن دیدن کنید. برای راحتی زائرین و بازدیدکنندگان امکانات خدماتی مانند سرویس‌های بهداشتی تمیز، امانت چادر، دارالشفا، دفتر جمع‌آوری نذورات، امداد زائرین، امانت‌داری، آبخوری، بخش اشیای گمشده، امور گمشدگان، وضوخانه، صندلی چرخدار، همیار معلول، پارکینگ و پله‌برقی در نظر گرفته شده است. پلیس حرم نیز مسئول حفظ امنیت و آرامش مجموعه است و در شرایط ضروری می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید. بخشی هم در جهت پاسخگویی به سوالات شرعی مراجعه‌کنندگان راه‌اندازی شده است.

راه دسترسی به شاهچراغ

شاهچراغ در استان فارس، شهرستان شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان احمدی واقع شده است. برای رفتن به شاهچراغ هم می‌توانید از اتوبوس شرکت واحد استفاده کنید و هم مترو. از هر جای شهر که هستید اتوبوس‌هایی را انتخاب کنید که در ایستگاه موجود در خیابان  احمدی توقف می‌کنند.

برای استفاده از مترو یا باید در ایستگاه میدان ولیعصر از مترو پیاده شوید یا ایستگاه زندیه. البته هر دو این ایستگاه‌ها مسافت طولانی تا حرم دارند بنابراین مترو گزینه چندان مناسبی محسوب نمی‌شود.

اطلاعات بازدید

حرم‌ها عموما به صورت 24 ساعته باز هستند مگر اینکه در شرایطی خاصی مانند کرونا قرار داشته باشیم. فراموش نکنید خانم‌ها ملزم به پوشیدن چادر هستند و می‌توانند از از خود مجموعه چادر را امانت بگیرند. نکته بعدی این است که اگر قصد عکاسی حرفه‌ای از مجموعه را دارید، باید مجوزهای لازم را دریافت کنید.

دیدنی‌های اطراف شاهچراغ

شیراز پر از جاذبه‌های دیدنی است. از باغ‌ها و عمارت‌های زیبا تا آرامگاه‌های شاعرانی چون حافظ و سعدی. مجموعه تخت جمشید و پاسارگاد و نقش رستم نیز هر چند جزو محدوده خود شیراز محسوب نمی‌شوند اما جزو اولین اولویت‌های گردشگری کسانی هستند که به استان فارس سفر می‌کنند. بنابراین سفر به شیراز به یک برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد تا فرصت کافی برای بازدید از از همه جاذبه‌ها را داشته باشید.

مسجد نصیر الملک شیراز معروف به مسجد صورتی با 1.6 کیلومتر فاصله، نارنجستان قوام با 2.2 کیلومتر فاصله و ارگ کریمخان شیراز با 2.3 کیلومتر فاصله با شاهچراغ؛ بهترین گزینه برای بازدید بعد از شاهچراغ محسوب می‌شوند. می‌توانید صبح را به زیارت شاهچراغ اختصاص دهید و بعد از صرف ناهار راهی یکی از مکان‌هایی که نام بردیم شوید تا در وقت خود صرفه‌جویی کنید.

اقامت در شیراز

شیراز از دیرباز یکی از مهم‌ترین شهرهای توریستی ایران محسوب می‌شد به همین دلیل زیرساخت‌های گردشگری مناسبی دارد. برای اقامت در این شهر گزینه‌های زیادی پیش روی شماست. از اجاره ویلا و سوئیت در شیراز تا آجاره آپارتمان و خانه و بومگردی. کافی است وارد وب‌سایت هومسا شده و در بخش جستجو “شیراز” را وارد کرده و روی علامت جستجو کلیک کنید. سپس از صفحه نتایج جستجو، اقامتگاه مورد نظر خود را پیدا کرده و آن را رزرو کنید. هومسا تلاش می‌کند تا بهترین خاطره زندگی را برای‌تان رقم بزند.