محله عودلاجان تهران بر روی نقشه

تهران امروزی فاصله بسیار زیادی با تهران قدیم دارد. نه تنها شکل و شمایل خانه‌ها و محله‌ها تغییر کرده بلکه حال‌و‌هوای آن روزها هم دیگر احساس نمی‌شود. زمانی که تمام اهل کوچه در حیاط باصفای خانه یکی از همسایه‌ها جمع می‌شدند و با کمک هم بساط آش نذری را آماده می‌کردند. زمانی که بچه‌ها با هیجان زیاد پای داستان‌ها و شاهنامه‌خوانی بزرگترها می‌نشستند. امروزه از آن همه یک‌رنگی و احساس ناب تنها چند محله‌ قدیمی باقی مانده‌اند که با قدم‌زدن در آن‌ها شاید بتوان لحظه‌ای هرچند کوتاه سفری به گذشته داشت. یکی از این محله‌ها جایی است به نام عودلاجان یا اودلاجان. این محله یکی از جاهای دیدنی تهران محسوب می‌شود و علاقه‌مندان به عکاسی و یا دوستداران تاریخ و هنر سری به آن می‌زنند. در این مقاله با ما همراه شوید تا با هم در کوچه پس کوچه‌های عودلاجان کمی قدم بزنیم و از خانه مشاهیر بزرگی چون دبیرالملک دیدن کنیم.

در ادامه نقشه جاهای دیدنی محله عودلاجان را می‌بینید. روی آیکون‌ها کلیک کنید تا عکس هر کدام از این جاهای دیدنی را ببینید.

محله عودلاجان کجاست؟

عودلاجان از سه محله اصلی تشکیل می‌شود که از سمت غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به خیابان ری و سرچشمه، از شمال به امیرکبیر و از جنوب به 15 خرداد محدود می‌شود. این محله که همزمان با ارگ، دولت، سنگلج، بازار و چاله میدان در عصر ناصری ایجاد شده جزو محله‌های اعیان‌نشین تهران محسوب می‌شد. در حال حاضر دارای 2619 خانه و 1146 دکان است و با وسعت 150 هکتاری خود 21 هزار نفر را در خود جای داده است. لهجه ساکنان قدیمی عودلاجان شبیه به ساکنان شمیران است. یکی از گزینه‌های جذاب پیاده روی در تهران همین محله است که شما را به تهران قدیم می‌برد.

تاریخچه محله عودلاجان تهران

با توجه به بررسی انجام شده، مشخص شده عودلاجان تاریخچه‌ای 400 ساله دارد. این محله همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، از قدیمی‌ترین محله‌های تهران محسوب می‌شود. ظاهرا گسترش تهران از همین محله آغاز شده است. به دستور شاه عباس در اطراف روستای تهران که روستایی کوچک نزدیک ری بوده حصاری کشیده می‌شود، سپس ساخت‌و‌سازهایی در آن صورت می‌گیرد تا به زمان آغا‌محمد‌خان‌قاجار می‌رسد. در همین دوران است که تهران که حالا چهره‌ای متفاوت از روستا به خود گرفته به عنوان پایتخت قاجاری انتخاب می‌شود.

عودجان محله‌ای بسیار بزرگ بوده و از چندین محله کوچک‌تر تشکیل می‌شده است. مانند محله کلیمیان که به آن سرچال هم می‌گفتند و محله عرب‌ها که در قسمت شمال غربی عودلاجان قرار داشت. البته تاریخ ساخت عودلاجان مربوط به قبل از دوره صفوی است چرا که تاریخ ساخت بناهایی مانند امام‌زاده یحیی به قبل از این دوران بر می‌گردد.

بناهای تاریخی عودلاجان

عودلاجان تنها یک محله قدیمی نیست. اینجا محل زندگی مشاهیری مانند ملک‌الشعرا، پروین اعتصامی، مدرس و خانواده‌هایی مانند قوام‌الدوله، نصیرالدوله، امین‌نظام، عزت‌الدوله و موتمن‌الاطباء بوده است و از مکان‌های تاریخی تهران شناخته می‌شود.

خانه شهید مدرس

یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های منطقه عودلاجان، خانه سید حسن طباطبایی زواره‌ای معروف به مدرس است که در دوره قاجاری و با معماری خاص ایرانی ساخته شده است. این خانه از سه حیاط مرکزی، حوض‌خانه، سه در ورودی، فضاهای اندرونی و بیرونی، راهروها و اتاق‌های متعدد، فضای مخصوص تدریس و ملاقات‌های عمومی تشکیل شده و برای تزئین بخش‌های مختلف از هنرهای ایرانی مانند گچ‌بری، حجاری، گره‌چینی، نقاشی و کتیبه‌نویسی استفاده شده است. مدرس از سیاستمدارن معروفی بود که بین سال‌های 1289 تا 1307 به عنوان نماینده مجلس فعالیت می‌کرد. در حال حاضر این خانه به عنوان دارالقران و موزه شهید مدرس استفاده می‌شود.

آدرس: چهارراه سرچشمه، گذر میرزا محمود وزیر(خیابان جاویدی)، کوچه نصیرالدوله (کوچه مدرس)

سرای کاظمی

عمارت کاظمی در محله عودلاجان یکی دیگر از بناهای قاجاری است که امروزه به عنوان خانه موزه تهران قدیمی استفاده می‌شود. در این موزه که از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود عروسک‌هایی در ابعاد واقعی قرار داده شده‌اند که هر یک به کاری مشغول هستند و به نوعی مشاغل مختلف تهران قدیم را به نمایش می‌گذارند. علاوه بر این، عروسک‌ها تغییرات پوشش از لباس سنتی قاجاری به لباس فرنگی پهلوی را به خوبی نشان می‌دهند.

در بخش‌دیگر این موزه که به آن تماشاخانه می‌گویند می‌توانید انواع دوربین‌های قدیمی و عکس‌هایی از تهران دوران قاجار و پهلوی ببینید. این عکس‌‎ها می‌توانند برای علاقه‌مندان به تاریخ بسیار جذاب باشند. سرای کاظمی از بخش‌های مختلفی چون اندرونی، بیرونی، آب‌انبار، مطبخ و اصطبل تشکیل شده است و بخشی از طبقه همکف آن به مرکز اسناد و کتابخانه اختصاص یافته که در آن کتاب‌های مجموعه تاریخ تهران، معماری هنر و غیره در معرض دید عموم قرار دارند.

آدرس: خیابان 15 خرداد، کوچه ابوالقاسم شیرازی، پلاک 46

خانه دبیرالملک

یکی دیگر از خانه‌های تاریخی بسیاری زیبای محله عودلاجان، خانه دبیرالملک است که در محله باغ امین عودلاجان واقع شده است. این خانه که توسط میرزا محمد حسین فراهانی ملقب به دبیرالملک از وزاری دوره قاجار ساخته شده، طی سال‌های مختلف، کاربری‌های متنوعی را تجربه کرده است. در دوره‌ای به عنوان خانه اسباب‌بازی و سلامت دبیرالملک مورد استفاده قرار گرفته و مدتی هم پاتوقی برای علاقه‌مندان به تهران قدیم بوده تا ساعتی را در یک فضای دنج و دلنشین و به دور از هیاهو سپری کنند، اما در حال حاضر به عنوان بخش اداری شهرداری منطقه استفاده می‌شود و شما می‌توانید در ساعات اداری برای بازدید از از خانه تاریخی زیبا مراجعه کنید.

آدرس: میدان بهارستان، پایین‌تر از چهارراه سرچشمه، کوچه قوام‌الحضور، خیابان جاویدی، کوچه فخرالملک (حنیفی‌نژاد)

خانه مهر انگیز کامبیز

خانه‌ای که می‌خواهیم به شما معرفی کنیم برای بسیاری از ایرانیان با نام “پدر سالار” گره خورده است. سریالی ایرانی که زمانی بسیاری از خانواده‌ها را پای تلویزیون می‌کشاند. این خانه که مدتی به عنوان لوکیشن فیلمبرداری این سریال زیبا مورد استفاده قرار گرفته در اصل متعلق به خانم مهرانگیز کامبیز بوده است. این فرد مراسم‌های مذهبی و روضه‌خوانی بسیاری در این خانه برگزار می‌کرد، اما بعدها خانه را به فردی به نام آقا جلال تهرانی فروخت. سپس فردی که ظاهرا سرهنگ بوده و صاحب یک چلوکبابی، آن را از آقا جلال تهرانی خریداری می‌کند، اما به دلیل بدهی‌های فراوانی که داشته آن را به شهرداری واگذار می‌کند.

در حال حاضر این خانه تاریخی فوق‌العاده، خانه فرهنگ محله امامزاده یحیی است و بازدید از آن برای عموم آزاد است.

آدرس: میدان بهارستان، پایین‌تر از چهارراه سرچشمه، کوچه قوام الحضور، خیابان جاویدی، کوچه هداوند، پلاک 7

حمام نواب

حمام نواب هم مانند خانه مهرانگیز، به عنوان لوکیشن فیلمبرداری مورد استفاده قرار گرفته، اما این‌بار در فیلم قیصر ساخته مسعود کیمیایی. این حمام از بخش‌های هشتی، سربینه، تنظیف گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه و استخر شکل گرفته و توسط دو خواهر به نام سارا سلطان خاتون و سارا حاجر خانون ساخته شده است. در سال 1390 توسط شهرداری منطقه 12 تغییر کاربری داده شد و اکنون به عنوان مرکز صنایع‌دستی تهران استفاده می‌شود و برای بازدید عموم هم باز است.

آدرس: خیابان ری، خیابان یوسف آبادی، خیابان امامزاده یحیی، بالاتر از خیابان نعیمی، حمام نواب

امامزاده یحیی

جاذبه دیگری که می‌خواهیم معرفی کنیم، بنای امامزاده یحیی در محله عودلاجان است. این بنا دارای صحن، مسجد، ایوان، رواق، ضریح، حرم آیینه‌کاری شده، سرداب، گنبد کاشی‌کاری شده مخروطی و سقاخانه است. قدیمی‌ترین اثر این مجموعه، یک صندوق چوبی است که تاریخ 895 هجری قمری روی آن هک شده و بنا بر نوشته روی آن توسط دو برادر به نام استاد حسین و استاد محمود لواسانی ساخته شده است. روی در آرامگاه نیز به خط ثلث، نام معمار و سازنده بنای قدیمی ثبت شده که ظاهرا دو نفر به نام‌های قرابشاره و دیو حسن بوده‌اند.

در بازدید از امامزاده با یکی از دیدنی‌های عودلاجان یعنی سرو قدیمی منطقه که حدود 900 سال قدمت دارد، مواجه خواهید شد. این سرو در محدوده در ورودی امامزاده قرار گرفته و یکی از سه سرو موجود در این محدوده است. این درخت 7 متر قطر دارد و درون آن یک حفره ایجاد شده که درباره علت ایجاد‌شدن آن داستان‌های متعددی عنوان می‌شوند و هر کدام به نوبه خود شنیدنی هستند.

آدرس: خیابان سیروس، خیابان شهید مرادی، خیابان امامزاده یحیی

مسجد و مدرسه معمارباشی

مسجد و مدرسه معمارباشی در محله عودلاجان در زمان قاجار ساخته شده است. حاج ابوالحسن اصفهانی معمارباشی ملقب به صنیع‌الملک بانی ساخت این بنا بوده به همین دلیل این مدرسه به عنوان معمارباشی و گاهی صنیعیه نامیده می‌شود. از مهمترین اتفاقاتی که در این مدرسه رقم خورده، حضور میرزا کوچک‌خان جنگلی و مطالعه درس طلبگی و شروع نخستین راهپیمایی مشروطیت از روبه‌روی این مدرسه بوده است.

آدرس: خیابان مصطفی خمینی، خیابان قوام الحضور، خیابان قاسمی

کنیسه عزرا یعقوب

کنیسه نامی است برای عبادتگاه‌های یهودیان. کنیسه عزرا یعقوب، که قدمت آن به اواخر دوره حکومت ناصرالدین‌شاه بر می‌گردد، از مراکز مهم تجمع یهودیان در محله سرچال به حساب می‌آید. هنوز هم شنبه‌ها در این محل مراسم‌های مخصوص یهودیان برگزار می‌شود.

آدرس: خیابان مصطفی خمینی(سیروس سابق)، کوچه برادران برهمه

کنیسه حاداش

یکی دیگر از کنیسه‌های معروف تهران، کنیسه حادش یا حکیم آشرکه است که به آن کنیسه نو هم گفته می‌شود. این محل تا مدت‌های زیادی محل زندگی مهاجران افغان و همینطور مهاجران جنگ تحمیلی بوده است. یکی از نکات جالب توجه درباره این کنیسه استفاده از نوعی بادگیر برای خنک‌کردن محیط آن است. داخل عبادتگاه از هنر گچ‌بری و به خط عبری عراقی استفاده شده که بر دیواره‌های آن نقش بسته است. هم کنیسه حاداش و هم کنیسه عزا یعقوب در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

آدرس: خیابان پامنار، خیابان دنگی، خیابان نیک ضمیر، خیابان علی اصغر

حمام کشوریه و سلیمانیه

حمام کشوریه که به آن حمام بی‌نظیر، حمام ممتاز، یهودیان، محله، کلیمیان و جهودیان هم گفته می‌شود، توسط یکی از بانوان یهودی و با مشارکت یهودیان منطقه ساخته شده است. این حمام اولین حمام نمره تهران و تنها حمام اقلیت‌های دینی تهران محسوب می‌شود که تا سال 1380 هم فعال بوده است. این حمام دارای گچ‌بری، آیینه‌کاری، منبت‌کاری و آهن‌کاری بوده و بازدید از آن می‌تواند بسیار جذاب باشد. البته باید یادآوری کنیم که بازدید از اماکن مخصوص یهودیان از جمله این حمام و کنیسه‌ها باید با هماهنگی با انجمن کلیمیان تهران صورت گیرد. البته از تورهای عودلاجان‌گردی هم می‌توانید استفاده کنید.

آدرس: خیابان مصطفی خمینی(سیروس سابق)، پایین‌تر از خیابان برزن

بازار عودلاجان

یکی از جاذبه‌های مهم محله عودلاجان بازارچه سنتی آن است که در بخش غربی محله واقع شده است. این بازار از بازار تهران شروع می‌شود و تا بافت تاریخی محله ادامه پیدا می‌کند. در حال حاضر بازارچه با همت شهرداری مرمت شده و به عنوان بازار صنایع‌دستی فعالیت دارد. غرفه‌های موجود در این بازار دارای درب‌های چوبی و قفل‌های قدیمی هستند. با قدم‌زدن در این بازار می‌توانید از تماشای معماری خاص آن شامل طاق‌های بلند و گنبدهای آجری لذت ببرید. در این بازارچه انواع ظرف‌های میناکاری شده، سفال و سرامیک، فرش، گلیم، جاجیم آماده فروش هستند.

آدرس: خیابان پامنار، خیابان دنگی، خیابان نیک ضمیر

تیمچه اکبریان

تیمچه اکبریان در دومین سال حکومت آغا‌محمد‌خان قاجار بین سال‌های 1153 تا 1195 هجری قمری ساخته شده است. این تیمچه اولین بانک ایرانی است که در آغاز کار خود به صنف صراف‌ها و زرگرها اختصاص داشته است. تیمچه اکبریان با 260 سال قدمت به صورت رهنی فعالیت داشته و حتی تا اوایل انقلاب هم به کار خود ادامه داده است. در حال حاضر تغییر کاربری داده و به عنوان سفره‌خانه سنتی فعالیت دارد که به واسطه موقعیت ویژه‌ای که در بازار عودلاجان دارد، گردشگران بسیاری به آن مراجعه می‌کنند.

گذرهای تاریخی این محله

اولین نقشه‌ای که از عودلاجان در دوره قاجار ترسیم شده توسط مسیو کرشیش اتریشی معلم مدرسه دارالفنون تهیه شده است. این فرد همراه با دو شاگرد خود ذوالفقار بیگ و تقی‌خان شروع به نقشه‌برداری کردند و موفق شدند در سال 1275 هجری قمری، نقشه‌ای از 20 کوچه و گذر عودلاجان را تهیه کنند. اسامی این 20 گذر شامل گذر باغ نظام‌الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه، کوچه‌های نظام‌العلما، سردار، سپهدار، شاه‌بیاتی، معین‌الملک، حاجی‌علی، آقا‌موسی‌تاجر، میرزا‌آقاجان، خدابنده‌لو، حاجی‌آقا‌بابا، آقامحمود، سهراب‌خان، نقاره‌چی‌ها، هادی‌خان و محمد‌خان‌امیر تومان هستند.

بچه‌هایی که تاریخ‌ساز شدند

عودلاجان تنها یک محله قدیمی در تهران نیست. بسیاری از مشاهیر ادبی، سیاسی، فرهنگی و غیره تاریخ ایران در کوچه‌پس‌کوچه‌های عودلاجان رشد و نمو یافته‌اند. خاندان قوام‌الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر اولین وزیر فرهنگ در دوره پهلوی، مدرس چهره مشهور مشروطیت، پروین اعتصامی، ملک‌‌اشعرای‌‌بهار، عزت‌الدوله، موتمن الاطباء و… از جمله این افراد هستند.

عودلاجان چطور ساخته شد؟

محله عودلاجان از محله‌های قدیمی تهران است. در ابتدای ساخت محله، بخش‌های زیادی از آن را باغ‌ها و مزارع و زمین‌های بایر تشکیل می‌دادند اما رفته‌رفته مهاجران مختلفی از شهرهای اطراف وارد این منطقه شدند و خانه‌‌ها و عمارت‌های زیادی در آن ساخته شد. مهاجران از اقوام و ادیان مختلف بودند که با صلح و دوستی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند مانند کلیمیان که در منطقه‌ای تحت عنوان سرچال زندگی می‌کردند. این نام برگرفته از چاله‌ای بود که در وسط محله قرار داشت. بچه‌های این منطقه را بچه‌های سرچال می‌نامیدند.

عرب‌ها هم در قسمت شمال غربی عودلاجان ساکن بودند. این محل با وجود 16 مسجد و مدرسه و برگزاری بیشترین تعداد روزه‌خوانی و تعزیه‌گردانی در دوران قاجار، جزو مذهبی‌ترین محله‌های تهران به شمار می‌رفت.

دسترسی به محله عودلاجان

عودلاجان از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس‌العماره و از شرق به امامزاده یحیی محدود می‌شود. سه محله پامنار، ناصرخسرو و امام‌زاده‌ یحیی جزوی از عودلاجان محسوب می‌شوند. محله تاریخی عودلاجان در سال 1384 و با شماره 15381 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.

برای رفتن به عودلاجان بهترین وسیله استفاده از خط یک مترو و ایستگاه 15 خرداد است.

بازدید از محله عودلاجان چقدر زمان می‌برد؟

برای بازدید از عودلاجان هم می‌توانید شخصا راهی این منطقه شوید و هم از تورهای مختلف استفاده کنید، اما اگر بخواهید تک‌تک این عمارت‌ها و جاذبه‌ها را با جرئیات بیشتر ببنیید نیاز به زمان بیشتری خواهید داشت. البته تهران جاهای دیدنی بسیاری دارد که عودلاجان با همه جاذبه‌هایش تنها یکی از چند ده مورد است. بنابراین توصیه می‌کنیم اگر از شهرهای دیگر برای دیدن عودلاجان راهی تهران می‌شوید، چند روزی را مهمان این شهر باشید و سفری به یادماندنی را تجربه کنید.

اقامت در تهران

اکثر افراد تهران را پایتختی شلوغ و پرهیاهو می‌دانند که ساکنانش مدام در حال تلاش و تکاپو برای تامین مخارج زندگی هستند و کمتر کسی به آن به عنوان یک شهر گردشگری نگاه می‌کند. اما حقیقت این است که گوشه‌گوشه این شهر پر از موزه‌ها، محله‌ها و عمارت‌ها، کاخ‌ها، کلیساها، مساجد و غیره است که هر کدام زیبایی‌های خاص خود را دارند. بنابراین توصیه می‌کنیم این‌بار که به تهران سفر کردید با نگاه متفاوت‌تری این شهر را نظاره کنید. اگر در تهران میزبانی ندارید که در مدت اقامت خود مهمانشان باشید می‌توانید از وب‌سایت اجاره ویلا و سوئیت هومسا، اقامتگاه مورد نظر خود را انتخاب کنید.