میناکاری اصفهان؛ هنر نقاشی روی ظروف سفالی
برخی شهر اصفهان را مهد هنر ایران می‌دانند. یکی از هنرهای منحصربه‌فرد و اصیل این شهر هنر میناکاری اصفهان می‌باشد. میناکاری جزو هنرهایی بوده که می‌تواند بر روی پایه‌های مختلف اجرا شود. پرطرفدارترین نمونه‌های میناکاری اصفهان را می‌توان بر روی ظروف مسی و ظروف سفالی یافت. میناکاری بر روی ظروف سفالی نمادی از ترکیب عناصر اصلی یعنی خاک، آب و آتش می‌باشد که به زیباترین طرح‌ها و الگوها مزین شده‌اند.
هنر میناکاری بر روی سفال یکی از هنرهایی است که از دیرباز شناخته شده بوده و مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. در این مقاله قصد داریم با هنر میناکاری روی ظروف سفالی در اصفهان آشنا شویم. با هومسا همراه باشید.
تاریخچه میناکاری روی سفال اصفهان
اگرچه هنر میناکاری بر روی سفال را در شهرهای دیگری مانند همدان نیز می‌توان پیدا کرد، اما زادگاه این هنر شهر اصفهان است. تاریخچه هنر میناکاری بر روی سفال به زمان هخامنشیان باز می‌گردد که این امر را می‌توان از آثار میناکاری که در کاخ آپادانای شوش کشف شده است به اثبات رساند. البته در آن زمان به جای ظروف سفالی نقش‌های برجسته و طرح‌های زیبا و رنگ آمیزی شده‌ای بر روی آجرهای کاخ ایجاد می‌شده است.
میناکاری بر روی سفال به شکل امروزی قدمتی تقریبا 400 ساله داشته و مربوط به دوران صفویان می‌باشد. در این دوره کارگاه‌های متعددی در اصفهان دایر شد که در آن این هنر بر روی ظروف سفالی به اجرا در می‌آمد. عمده‌ترین نقش‌های اجرا شده بر روی این ظروف نیز نقش‌های اسلیمی و گل و بلبل است. اگر شما هم به اصفهان سفر کرده‌اید و بعد از اجاره سوئیت در اصفهان به فکر خرید سوغاتی از این شهر افتاده‌اید، بد نیست با این هنر آشنا شوید.
بیشتر بخوانید: اصفهان، بهشت سوغاتی: راهنمای خرید بهترین سوغاتی اصفهان
لوازم مورد نیاز برای میناکاری روی سفال
برای اجرای هنر میناکاری اصفهان بر روی سفال لوازمی مورد نیاز است که از جمله این لوازم می‌توان موارد زیر را نام برد.
- ظروف سفالی خام
- سمباده
- شابلون‌های میناکاری
- پودر لعاب
- پمپ لعاب
- استامپ
- سیاه قلم
- پمپ سیاه قلم
مراحل انجام میناکاری اصفهان روی ظروف سفالی
برای انجام هنر میناکاری روی سفال باید مراحل متعددی طی شود. پیش نیاز طی کردن مراحل میناکاری تهیه لوازم مورد نیاز است که مهمترین این لوازم سفال خام می‌باشد. افراد می‌توانند سفال خام مد نظر خود را از فروشگاه‌های لوازم هنری تهیه کنند. اما برخی از افراد ترجیح می‌دهند ساخت ظرف سفالی را نیز خود انجام داده و سپس فرآیند میناکاری را آغاز کنند. زمانی که ظرف سفالی مورد نظر به هر شکل تهیه شد، نوبت به انجام مراحل کار می‌رسد. مراحل اجرای هنر میناکاری بر روی سفال به قرار زیر است.
قدم اول میناکاری اصفهان: سمباده‌زنی
در مرحله اول باید ظرف مورد نظر به شکل کامل سمباده زده شود تا سطح کار یکدست و صیقلی گردد. فرآیند سمباده‌زنی باید با دقت و حوصله انجام شود؛ چرا که زیرسازی صحیح سفال می‌تواند در تمیزتر درآمدن طرح‌ها و لعاب‌ها بر روی ظرف تاثیر داشته باشد.
قدم دوم میناکاری اصفهان: طراحی روی ظرف
پس از آن که فرآیند سمباده‌زنی به اتمام رسید، نوبت به انتقال طرح بر روی ظرف است. اگر برای کار بشقاب سفالی را انتخاب کرده‌اید باید در ابتدا مرکز بشقاب را پیدا کرده و سطح بشقاب را به قسمت‌های مساوی تقسیم کنید. سپس باید طرحی که می‌خواهید بر روی ظرف پیاده کنید را بر روی شابلون کشیده و سپس این طرح‌ها را با قیچی از یک‌دیگر جدا کنید.
برای انتقال طرح از روی شابلون بر روی ظرف نیز کافی‌ست تا شابلون را روی استامپ زده و سپس آن را روی سفال در جای مناسب قرار دهید تا طرح بر روی سفال پیاده شود.
قدم سوم میناکاری اصفهان: سیاه قلم میناکاری
زمانی که مراحل انتقال طرح از روی شابلون‌ها به روی سفال به اتمام رسید باید سیاه قلم را در پمپ مخصوص ریخته و طرح منتقل شده بر روی ظرف را با سیاه قلم بکشید. سیاه قلم مخلوطی از گرافیت، چسب و دیگر مواد بوده که استفاده از آن بر روی ظروف سفالی سبب می‌شود تا در هنگام لعاب‌گذاری رنگ‌ها از نقش خارج نشده و سطح کار تمیز درآید.
سیاه قلم مرغوب نباید لعاب را از خود عبور دهد. برای تهیه سیاه قلم میناکاری باید از روغن هریوس، ترانسفر و گرافیت استفاده شود. برای این امر باید روغن را در ظرف ریخته و سپس گرافیت را کم کم به آن اضافه کرد. در حین کار نیز باید مخلوط روغن و گرافیت را هم زد تا کاملا مخلوط شود.
پس از آن باید ترانسفر به مخلوط اضافه گردد تا پس از مخلوط شدن محلولی یکدست داشته باشیم. پس از نیم ساعت می‌توان غلظت سیاه قلم تهیه شده را امتحان کرد. اگر مخلوط بیش از اندازه غلیظ بود می‌توان به آن روغن هریوس اضافه کرد و در صورت رقیق بودن بیش از اندازه باید به آن ترانسفر زد. بعد از آن که غلظت سیاه قلم به حد اعتدال رسید باید آن را از صافی عبور داده و سپس در ظرف مخصوص ریخت.
از آن‌جایی که سیاه قلم به سرعت خشک می‌شود باید حتما آن را در ظرف دربسته ریخته و درب آن را محکم ببندید. همچنین باید هر از گاهی ظرف آن را تکان داد تا از سفت شدن آن جلوگیری شود.
قدم چهارم میناکاری اصفهان: لعاب‌کاری
مرحله بعد مهمترین مرحله در هنر میناکاری بر روی سفال است. در این مرحله باید فرآیند لعاب زدن انجام شود و این عمل باید به گونه‌ای صورت گیرد که رنگ‌ها به شکل هماهنگ در کنار یک‌دیگر قرار گیرند. زمانی که لعاب را آماده کردید آن را در پمپ مخصوص ریخته و نام هر رنگ را بر روی پمپ آن بنویسید تا در حین کار دچار اشتباه نشوید.
توجه کنید که پیش از لعاب زدن حتما پمپ را تکان دهید تا لعاب داخل آن مخلوط شود. سپس کافی‌ست با استفاده از سوزنی که در پمپ تعبیه شده است نقوش را پر کنید. دقت کنید که در این مرحله بین نقش‌ها فضای خالی باقی نمانده و لعاب استفاده شده برای پر کردن نقوش کمتر یا بیشتر از مقدار نیاز نباشد.
لعابی که برای میناکاری بر روی سفال استفاده می‌شود به شکل پودری است. برای تهیه لعاب باید 50 گرم پودر رنگ با 750 گرم ترانس و نیم لیتر آب مخلوط شود. البته این قاعده برای رنگ سفید صدق نمی‌کند. برای ساخت رنگ سفید باید 50 گرم از پودر رنگ سفید را با 30 گرم ترانسفر ترکیب کرده و سپس به مقدار کافی آب به آن اضافه نمود.
قدم پنجم میناکاری اصفهان: پخت در کوره
پس از آن که فرآیند لعاب زدن کامل شد نوبت به آن می‌رسد تا بر روی ظرف فِرِد بپاشید. فرد به دانه‌های ریز شیشه‌ای گفته می‌شود که سبب می‌شود تا سطح ظرف براق و ضد آب گردد. پس از فردپاشی نیز باید ظرف را داخل کوره قرار داد. نوع پخت و درجه حرارت مناسب برای پخت سفال نیز متناسب با جوهری که برای رنگ‌آمیزی استفاده شده است انتخاب می‌گردد.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان سفر به اصفهان
چقدر به هنر میناکاری اصفهان علاقه دارید؟
هنر میناکاری بر روی سفال یکی از هنرهای اصیل ایرانی بوده که زادگاه آن شهر اصفهان است. قدمت این هنر به شکل امروزی به زمان صفویه برمی‌گردد که در آن زمان نقوش رنگارنگ و مختلفی بر روی ظروف سفالی پیاده شده و پس از پخت ظروف در کوره از این ظروف استفاده می‌شده است. فرآیند میناکاری روی سفال اگر چه زمانبر و نیازمند دقت و مهارت است، می‌تواند هنری بسیار آرامش‌بخش باشد.
شما تجربه نقاشی روی سفال را داشته‌اید؟ تجربه خرید سوغاتی از اصفهان را چطور؟ به نظرتان زیباترین میناکاری اصفهان مربوط به کدام دوره است؟ از تجربیات خود برای ما بنویسید و اگر این مطلب را دوست داشتید، برای دوستانتان بفرستید.
