نگاهی به زیبایی دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه، یکی از شگفت انگیزترین جاذبه های طبیعی ایران، در شمال غربی کشور و میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. این دریاچه که روزگاری دومین دریاچه آب شور جهان به شمار می رفت، با وسعتی حدود ۵۲۰۰ کیلومتر مربع، نه تنها یک اکوسیستم بی نظیر، بلکه مقصدی فوق العاده برای گردشگران طبیعت دوست است.

هرچند کاهش عمق دریاچه و خشکی آن در سالهای اخیر باعث نگرانی بسیاری از ایرانیان بوده ولی خوشبختانه به خاطر بارشهای زمستان 1403، تا حدی سطح دریاچه ارومیه افزایش یافته است.  به طوری که به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ آذربایجان‌ غربی؛ حجم آب دریاچه طبق آخرین پایش به یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۱۶۰ میلیون مترمکعب بیشتر است.

زیبایی های دریاچه ارومیه

دریاچهٔ ارومیه یا دریاچه چیچست یک دریاچه آب شور در شمال غربی ایران و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی این کشور است. این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. بخش‌هایی از این دریاچه در شهرستان‌های ارومیه، سلماس، تبریز، مرند، میاندوآب، شبستر، ماکو، خوی، چاراویماق و بناب قرار دارد. سطح آب دریاچه در دهه‌های اخیر به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده و تا سال ۱۴۰۱، ۹۵ درصد دریاچه خشک شده بود.

 مساحت این دریاچه در ۱۳۷۷ در حدود 6000 کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گرفت. طول تقریبی دریاچه ارومیه در حدود 135 تا 150 کیلومتر و عرض‏ آن برابر 15 تا 50 کیلومتر است. دریاچه ارومیه در سال ۱۳۷۴ بیشترین حجم آب به میزان ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشته است. دریاچهٔ ارومیه به عنوان بزرگ‌ترین دریاچهٔ داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچهٔ آب شور در خاورمیانه و ششمین دریاچهٔ بزرگ آب شور دنیا شناخته می‌شد.

دریاچه ارومیه با آبهای شور و رنگ فیروزهای خود، منظرهای خیره کننده خلق میکند. در فصل بهار و تابستان، این دریاچه به دلیل وجود جلبکهای خاص و باکتریهای نمک دوست، به رنگهای صورتی و نارنجی درمی آید که صحنه ای رویایی و منحصربه فرد ایجاد میکند. جزایر کوچک و بزرگ متعدد در دل دریاچه، مانند جزیره کبودان، محل زندگی حیات وحش متنوعی از جمله گوزن زرد ایرانی و فلامینگوها هستند.

در این دریاچه مجموعا 102 جزیره و صخرهء سنگی وجود دارد. جزیره ‏های بزرگ‏ و معروف آن از جمله قویون داغی (کبودان)، اشک داغی و اسپیر هستند که در این‏ میان، جزیره کبودان بزرگ‏ترین آن‏ها و تنها جزیره این دریاچه است که‏ در طول سال آب شیرین دارد.

این دریاچه با دارا بودن 220 تا 280 گرم در لیتر از نمک‏های گوناگون به صورت محلول، در ردیف یکی‏ از مهم‏ترین دریاچه‏ های فوق اشباع از نمک محسوب‏ می‏ شود. گنجایش دریاچه ارومیه حدود 12 میلیارد مترمکعب برآورد شده‏ و عمق متوسط آن 4 متر است. عمق دریاچه در قسمت شمالی بین 5 تا 6 متر و در قسمت جنوبی و جنوب غربی به 14 تا 17 متر می ‏رسد. تغییر سطح آب دریاچه در ایام سال کاملا محسوس است. در فصل‏ تابستان، آب دریاچه حدود یک متر پائین می‏رود، به‏ طوری که از مساحت دریاچه، حدود 150 کیلومتر مربع آن خشک می‏ شود و در سواحل دریاچه، زمین‏های باتلاقی شکل می‏ گیرد. پیش از خشک شدن وسیع، عمیق‌ترین نقطه دریاچه ارومیه در قسمت‌های شمالی و شمال غربی آن قرار داشت. عمق این نقاط به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده، می‌توان گفت که در برخی مناطق به بیش از ۱۵ متر نیز می‌رسید.

پیشینه نام دریاچه ارومیه

نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان‌ غربی گرفته شده‌ است. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگردانده‌ شد. در زبان آذری اورمو گولو گفته می‌شود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شده‌ است.

سرخی دریاچه ارومیه

 تغییراتی مانند قرمز رنگ شدن دریاچه ارومیه در دریاچه های شور جهانی نظیر گریت سالت لیک آمریکا و دریاچه یوتا و بحرالمیت در اردن نیز دیده شده است. کارشناسان دلیل اصلی این تغییر رنگ را افزایش فعالیت آرتمیا و رشد جلبک در دریاچه ارومیه اعلام کرده اند. با کاهش دمای آب، شروع وزش بادهای منطقه ای، کاهش شدت و زمان نور خورشید و افزایش آب های ورودی، این وضعیت به تدریج از بین خواهد رفت.

پل دریاچه ارومیه

اما به سراغ پل دریاچه ارومیه برویم که از آن به عنوان طولانی‌ترین پل ساخته شده در ایران یاد می‌کنند. این پل که قسمتی از آزاد راه تبریز – ارومیه است به نام پل شهید کلانتری معروف است. پل شهید کلانتری در واقع دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را به هم وصل می‌کند.

پل دریاچه ۱۷۰۹ متر طول دارد؛ ۱۲۷۶ متر از این پل روی دریاچه و ۳۸۵ متر از آن در دو طرف پل‌های اتصال است. مسیر اول پل در سال ۱۳۸۷ افتتاح شد. شکل ساخت پل به صورت دو نیم سازی بوده که با اجرا نشدن دقیق آن انسداد بخش بزرگی از جریان آب به وجود آمده است و از آن به ‌عنوان یکی از دلایل خشکی یاد می‌کنند.

فعالیتهای گردشگری در دریاچه ارومیه

• گشت و گذار با قایق: یکی از لذت بخش‌ترین تجربه ها در دریاچه ارومیه، قایق سواری روی آبهای شور آن است. آرامش آب و مناظر اطراف، خاطرهای فراموش نشدنی برای شما می سازد. اگر به دنبال تفریحات آبی هستید، تابستان بهترین فصل برای سفر به دریاچه ارومیه است. در این فصل هوا گرم است و می‌توانید در آب دریاچه شنا کنید یا قایق‌سواری کنید.
• بندر شرفخانه: در مسیر سلماس به تبریز، بندر شرفخانه قرار دارد که امکانات قایق‌سواری در دریاچه را فراهم می‌کند.
• تماشای پرندگان: دریاچه ارومیه یکی از مهمترین زیستگاههای پرندگان مهاجر است. در فصلهای خاصی از سال و با فرا رسیدن فصل مهاجرت پرندگان میتوانید شاهد حضور تعدادی از نادرترین گونه‌های پرنده مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه‌نوک، اکراس، لک‌ لک، اردک پیسه، نوک‌خنجری٬ چوب‌پا و مرغ نوروزی باشید. بسیاری از افراد در فصل مهاجرت (زمستان) برای پرنده‌نگری راهیِ دریاچه ارومیه می‌شوند. اگر به دنبال دیدن صدها هزار پرنده مهاجر هستید، آذر تا اسفند بهترین ماه‌های سال برای سفر به دریاچه ارومیه است.

• عکاسی از مناظر بکر: برای علاقهمندان به عکاسی، دریاچه ارومیه با رنگهای متنوع و مناظر طبیعیاش، فرصتی بینظیر برای ثبت لحظات زیبا فراهم میکند.
• کریستال‌های نمک: یکی از ویژگی‌های خاص دریاچه ارومیه، وجود کریستال‌های نمک در اطراف آن است. این کریستال‌ها که در اثر تبخیر آب و باقی ماندن نمک به وجود می‌آیند، مناظر چشم‌نواز و زیبایی را ایجاد می‌کنند 
• منطقه کاظم داشی: در منطقه غرب دریاچه، منطقه ای به نام کاظم داشی وجود دارد که مقداری از آن در آب و مقداری در خشکی است. این منطقه زیبایی خیلی خاصی دارد و فضای قشنگی برای عکاسی ایجاد کرده است.در ساحل غربی دریاچه، منطقه‌ای به نام کاظم‌داشی قرار دارد که تا پیش از خشک شدن دریاچه به صورت یک شبه‌جزیره دیده می‌شد. این منطقه دارای صخره‌های مرتفع و مناظر طبیعی زیبایی است.
• جزایر دریاچه ارومیه: جزایری مانند کبودان، اشک و اسپیر، با پوشش گیاهی و جانوری خاص خود، محیطی فوق العاده برای گردش و استراحت فراهم می کنند. این جزایر با طبیعت بکر و آرام خود، مکانی ایده آل برای عکاسی و لذت بردن از مناظر طبیعی هستند.

• • جزیره کبودان: بزرگ‌ترین جزیره دریاچه ارومیه، با پوشش گیاهی و جانوری متنوع.
  • جزیره اشک: زیستگاه گوزن زرد ایرانی
  • جزیره اسپیر: محل زندگی پرندگان مهاجر
• حمام گل درمانی: گلهای رسوبی اطراف دریاچه خاصیت درمانی دارند و بسیاری از گردشگران برای تجربه حمام گل و بهبود دردهای مفصلی به این منطقه سفر می کنند. خواص آب دریاچه ارومیه باعث شده تا گِل و لای کف آن، برای درمان انواع بیماری‌های رماتیسمی، پوستی، اختلال سوخت و ساز بدن، بیماری‌های زنان و غیره مناسب باشد. غلظت بالای نمک دریاچه، نیز باعث می‌شود تا شناور ماندن روی آب آن تمدد اعصاب را برای فرد، به ارمغان بیاورد. بیماری‌های كلاژن پوستی و مفصلی نیز با لجن و نمک دریاچه‌هایی شبیه دریاچه ارومیه قابل درمان هستند و از دیگر خواص درمانی نمک دریاچه ارومیه نیز می‌توان به درمان بیماری‌های تنفسی مثل آسم و برونشیت و انواع سینوزیت‌ها اشاره کرد.

چالشهای دریاچه ارومیه

متأسفانه در سالهای اخیر، دریاچه ارومیه با مشکلات جدی مانند کاهش سطح آب و خشک شدن بخشهایی از آن مواجه شده است. این موضوع نه تنها بر اکوسیستم منطقه تأثیر گذاشته، بلکه حیات جوامع محلی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. خشک شدن دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع شده و این روند تاکنون ادامه دارد. چهره خشک دریاچه با بررسی تصاویر ماهواره‌ای مشخص شد و نگرانی‌ها در مورد این دریاچه از همان زمان آغاز شد. برای علت خشک شدن دریاچه ارومیه نظرات مختلفی مطرح می‌شود که از مهمترین‌ آن‌ها می‌توان به کاهش بارندگی، تغییر شرایط اقلیمی و گرم شدن کره زمین، احداث بزرگراه روی دریاچه و استخراج بی‌رویه از حوضه آبریز دریاچه اشاره کرد.

به علت‌هایی که سبب این فاجعه طبیعی در چنین جاذبه‌ای شده است باید عوامل انسانی را اضافه کرد که بیش از هر چیزی تاثیر داشته است. بزرگراه، حلقه‌های چاه و سدهای متعددی که در این حوزه احداث شده به خشکسالی هر چه بیشتر دریاچه دامن زده‌اند. مهم ترین علل خشک شدن آب دریاچه، اختصاص 90% منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه، استفاده‌ی بی رویه از آب حوضه‌ی آبریز دریاچه و احداث بزرگراه بر روی دریاچه و تبخیر آب دریاچه بر اثر گرمی هوا بوده است. در واقع تاثیر مخرب این خشکسالی را بر اکوسیستم کل منطقه نمی‌توان انکار کرد و زیست محیط منطقه بزودی به منطقه‌ی بیابانی تغییر شکل خواهد داد.

البته خبر خوبی که در اسفند 1403 شنیدیم، گویای احیای بخشی از دریاچه ارومیه است. به طوری که به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی؛ حجم آب دریاچه طبق آخرین پایش به یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۱۶۰ میلیون مترمکعب بیشتر است. همچنین حجم آب دریاچه ارومیه ۳۳۰ میلیون مترمکعب نسبت به ابتدای سال بیشتر است. وی افزود در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۲۵ سانتی متر رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶ سانتی متر و نسبت به ابتدای سال آبی جاری (اول مهر ۱۴۰۳) ۱۳ سانتی متر افزایش تراز داریم.

چگونه به دریاچه ارومیه سفر کنیم؟

برای بازدید از دریاچه ارومیه، میتوانید به شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی سفر کنید. این شهر دارای فرودگاه و ایستگاه راه آهن است و دسترسی به آن از سراسر کشور آسان است. همچنین، جاده های منتهی به دریاچه از شهرهای تبریز و ارومیه بسیار زیبا و دیدنی هستند. از تبریز تا دریاچه ۱۰۰ کیلومتر و از تهران تا دریاچه ۷۱۳ کیلومتر فاصله وجود دارد.

• آدرس دریاچه ارومیه: ۳۵ کیلومتری شرق ارومیه
• لوکیشن دریاچه ارومیه بر روی نقشه گوگل مپ

بیشتر بخوانید: جاهای دیدنی ارومیه

اگر قصد سفر به دریاچه ارومیه را دارید، می‌توانید از طریق مسیرهای زمینی، هوایی و ریلی به این منطقه دسترسی پیدا کنید. نزدیک‌ترین فرودگاه به دریاچه ارومیه، فرودگاه شهید باکری ارومیه است. همچنین راه‌آهن تبریز – ارومیه از میان این دریاچه عبور می‌کند و در ایستگاه‌های مختلف می‌توانید از قطار پیاده شده و به دریاچه بروید.

سخن آخر

دریاچه ارومیه، با همه زیبایی ها و چالش هایش، یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری ایران است. بازدید از این دریاچه نه تنها سفری به دل طبیعت، بلکه فرصتی برای درک اهمیت حفظ محیط زیست است. اگر به دنبال تجربه ای متفاوت و فراموش نشدنی هستید، دریاچه ارومیه را در لیست سفرهای خود قرار دهید.

امیدواریم با تلاشهای همه جانبه، این گوهر فیروزه ای ایران دوباره به روزهای اوج خود بازگردد و نسلهای آینده نیز بتوانند از زیباییهای آن لذت ببرند.