لباس کردی ؛ همنشینی رنگ و سلیقه و هنر

لباس‌های سنتی هریک از اقوام آیینه‌ای تمام‌نما از تاریخ و فرهنگ و اعتقادات مردم آن قوم است. لباس کردی و لایه‌لایه زیبایی‌هایش، لباس لری و تمام جاذبه‌های نهفته در چین‌هایش، لباس ترکمنی با رنگ قرمز شورانگیزشان و لباس‌های بلوچی با سوزن‌دوزی‌های منحصربه‌فردی که دارند هرکدام بخشی از زیبایی‌ها و فرهنگ غنی و متنوع کشورمان را تشکیل می‌دهند. لباس‌های سنتی اقوام داستان‌های زیادی در دل خود دارند، اگر کمی دقیق‌تر شویم، در چین و شکن‌شان، در طرح و رنگ‌هایشان و در تاروپود جان‌شان، چه قصه‌ها که برایمان بازگو نمی‌کنند. در این مطلب از هومسا می‌خواهیم با لباس کردی بیشتر آشنا شویم. با ما همراه باشید.

تاریخچه لباس کردی

لباس و پوشش سالیان دراز است که با زندگی انسان عجین شده است. بنابراین تاریخ پوشاک هر قوم می‌تواند با قدمت آن قوم برابر باشد. به‌خصوص که در موضوع پوشاک همیشه تلاش شده تا سنت‌ها حفظ شوند. بنابراین در مورد تاریخچه لباس کردی باید بگوییم همان اندازه که قوم کرد قدمت دارد، لباس‌هایش هم قدمت دارد. سند این ادعا را می‌توانیم در حکاکی‌ها و نقش‌برجسته‌های تخت جمشید مشاهده کنیم. به طور مثال در حجاری‌های ورودی کاخ آپادانا، در بین کسانی که برای پادشاه پیشکش آورده‌اند، نقش لباس کردی به خوبی نمایان است. این خود نشان‌دهنده تاریخ طولانی لباس‌های کردی است.

اجزای مختلف لباس محلی کردی

مردم قوم کرد در سرزمین‌های مختلفی زندگی می‌کنند؛ ایران، ترکیه، سوریه و عراق. در ایران نیز کردها در مناطق مختلف کشور ساکن هستند؛ از کردستان و سنندج و ایلام تا آذربایجان و خراسان. این تفاوت‌ها در اقلیم و محل زندگی کردها، باعث ایجاد تفاوت‌هایی در نوع پوشش آن‌ها نیز شده است. علاوه‌بر این، لباس کوردی می‌تواند با توجه به شرایط آب و هوایی هر فصل، مقام و منسب هر شخص و مراسم و مناسبت‌های مختلف هم تغییراتی داشته باشد. با تمام این‌ها لباس کردی در همه جای دنیا دارای یک سری ویژگی‌های مشترک است که می‌تواند نشانی از اتحاد و همبستگی مردم این قوم با وجود دوری آن‌ها از هم باشد.

لباس‌های کردی هم برای زنان و هم برای مردان معمولا پوششی کامل از سر تا پا ایجاد می‌کنند. لباس کوردی زنانه و مردانه شامل چندین جز مختلف می‌شود که هریک قصه و هر قصه زیبایی‌های خود را دارد.

اجزای لباس کردی زنانه

لباس کردی زنانه از جمله زیباترین لباس‌های سنتی ایرانی است و شامل چندین بخش مختلف می‌شود. زنان کرد در کردستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجان غربی و خراسان شمالی لباس‌های مختلفی به تن می‌کنند. لباس کردی زنان می‌تواند تا یازده تکه و جز مختلف داشته باشد؛ کفش، شلوار، زیرپیراهن، پیراهن، جلیقه، قبا، نیم‌تنه یا یل، دستمال سه‌گوش زینتی، عمامه، روسری یا گاهی سربند که خود از چند تکه مختلف تشکیل می‌شود. لباس کردی زنانه معمولا با استفاده از پارچه‌های ساتن، مخمل، تور و حریر دوخته و سپس با پولک و ملیله و منجوق زینت داده می‌شود.

پیشنهاد می کنیم سری به مقاله ی جاهای دیدنی ایلام بزنید.

• جافی

جافی شلوار کردی زنانه است. این شلوار مانند شلوار کردی مردانه، از بالا گشاد است و در قسمت مچ پا تنگ می‌شود. جنس جافی در شرایط مختلف می‌تواند متفاوت باشد. به طور مثال جافی که زنان کرد در مراسم سنتی به پا می‌کنند با جافی که هنگام کارهای روزمره می‌پوشند متفاوت است. جافی رسمی از پارچه‌های گرانبهاتر دوخته می‌شود. اما به طور کلی برای دوخت شلوار کردی زنانه از پارچه‌های نخی سبک و نرم استفاده می‌شود.

به جافی در بعضی مناطق درپه هم می‌گویند. البته تفاوت اندکی بین جافی و درپه وجود دارد که مربوط به قسمت پایینی و مچ پای شلوار می‌شود.

زنان کرد کرمانج اما شلوارهایی بسیار متفاوت با شلوار سایر زنان کرد می‌پوشند. به طور کلی لباس زنان کرد کرمانج در شمال خراسان برخلاف لباس زنان کرد در غرب کشور، کوتاه است. بنابراین آن‌ها شلواری تنگ‌تر که به ساق پا می‌چسبد، به پا می‌کنند.

بیشتر بخوانید: موسیقی کردی

• کراس

کراس همان پیراهن بلند زنان کردی است که دوختی ساده دارد. اما بر روی آن چندین تکه لباس دیگر پوشیده می‌شود. کراس شکلی آزاد دارد و در قسمت پایین‌تنه کاملا گشاد است. این لباس معمولا با استفاده از پارچه‌های نفیس و گرانبها دوخته می‌شود.

پیراهن زنان قوچانی کوتاه است و به همین دلیل زیر آن شلیته به تن می‌کنند. شلیته زنان کرد قوچان از پارچه‌های رنگین دوخته می‌شود و به دلیل داشتن چین‌های بسیار، برای دوخت آن گاهی تا ۱۲ متر پارچه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• شال کمر

زنان کرد بر روی پیراهن بلند خود شال کمر می‌بندند. این شال برای زنان می‌تواند تا ۸ متر طول و ۴۰ سانت عرض داشته باشد. پارچه آن معمولا گلدار و رنگین است. زنان کرد برخلاف مردان‌شان، شال را به صورت آزاد به دور کمر می‌بندند.

• کُلُنجه

زنان کرد علاقه زیادی به پوشیدن جلیقه دارند. این جلیقه در مناطق مختلف کردنشین می‌تواند شکل و حتی اسم‌های مختلفی داشته باشد. به طور مثال در منطقه هورامان به آن سوخمه می‌گویند. کلنجه همان جلیقه‌ای است که زنان کرد روی پیراهن بلند خود می‌پوشند و یکی از بخش‌های فاخر و زیبای لباس محلی کردی است.

این جلیقه یا نیم‌تنه گاهی دارای آستین‌های بلندی است و در قسمت مچ دست تنگ می‌شود. کلنجه معمولا از پارچه مخمل به رنگ‌های زرشکی، یشمی یا قرمز دوخته می‌شود و روی آن نیز انواع رودوزی‌های زیبای سنتی مثل سِرمه‌دوزی، پولک‌دوزی و منجوق‌دوزی انجام می‌شود. زنان کرد گاهی لباسی بلند به نام قبا بر روی کلنجه می‌پوشند که تا مچ پا می‌رسد.

انواع سربند و کلاه در لباس کردی زنانه

زنان کرد پوشش‌های متنوعی برای موهای خود استفاده می‌کنند. انواع کلاه و سربند با تزئینات ویژه که لباس کردی آن‌ها را به یک پوشش زیبا و باشکوه تبدیل می‌کند.

• کلاو یا کلاه

به شکل استوانه‌ای کوتاه است و معمولا پولک‌دوزی می‌شود. کُلکه روسری یا دستار بلندی است که به جای کلاه استفاده می‌شود. این دستار دور سر پیچیده می‌شود و دنباله آن بر روی شانه می‌افتد.

• گلوه‌نی

نوعی روسری است که زنان کرد در مراسم عزا و یا جشن و به طور کلی در موقعیت‌های رسمی به سر می‌کنند.

• ده‌سمال یا همان سه‌گوش زینتی

پارچه‌ای نازک و پولک‌دوزی‌شده است که در مراسم عروسی به جای روسری به سر می‌شود.

• عرقچین

همچنین نوعروسان کرد به جای روسری و دستمال، نوعی کلاه به نام عرقچین به سر می‌کنند که دارای تزئینات مختلفی است. عرقچین همچنین پوشش مناسبی برای آویختن انواع زیورآلات محسوب می‌شود.

• یاشار

زنان کرمانج نوعی چارقد بلند به نام یاشار به سر می‌کنند که از جنس حریر است و تمام صورت به جز چشم‌ها را می‌پوشاند. این پوشش احتمالا متناسب با اقلیم گرم و خشک خراسان است و جهت محافظت از صورت در هوای داغ استفاده می‌شود.

انواع پوشش پا در پوشاک کردی زنانه

پوشش پا شامل جوراب و کفش در پوشاک کردی، به‌خصوص در مناطق غربی کشور که زمستان‌های سختی دارد، اهمیت زیادی دارد. زنان کرد معمولا جوراب‌های پشمی نقش و نگاردار به پا می‌کنند. کفش زنان کردی می‌تواند از جنس چرم یک‌تکه باشد که در قسمت جلو تیز می‌شود و منگوله‌ای روی آن قرار می‌گیرد. زنان کرد قوچان کفشی به نام کومخ به پا می‌کنند. کومخ از تیماج یا چرم بز دوخته می‌شود و در قسمت جلویی نوک تیز و برگشته دارد. کومخ معمولا به رنگ سبز است اما رویه و کناره‌های آن با استفاده از نخ‌های رنگین و ابریشمی تزئین می‌شود.

اجزای لباس کردی مردانه

لباس کردی مردانه هم مانند لباس کردی زنانه دارای اجزای مختلفی است. به طور کلی لباس کردی مردانه می‌تواند تا نه تکه داشته باشد؛ عرقچین، سربند، پیراهن، کت، پستک یا جلیقه، شلوار، جوراب، کفش و شال کمر

• شلوار کردی مردانه یا دمه قُپان

به این شلوار، جافی هم می‌گویند. دمه قپان از قسمت بالا کاملا گشاد است اما در قسمت مچ پا تنگ میشه. کمر آن نیز لیفه‌ای است. شلوار کردی مردانه از پارچه‌های ساده و معمولا به رنگ قهوه‌ای دوخته می‌شود.

• نیم تنه یا یَل

یل پوششی کوتاه است اما آستین بلندی دارد که تا مچ دست می‌رسد. در بیشتر مواقع نوعی آستین به نام آستین سمبوسه‌ای بر روی یل استفاده می شود. آستین سمبوسه‌ای پارچه‌ای بلند معمولا به رنگ سفید است که به دور دست، از قسمت آرنج تا مچ، پیچیده می‌شود. در انتهای آستین سمبوسه‌ای پارچه‌ای مثلثی شکل به اسم سُرانی اضافه می‌شود که آن را به دور بازو می‌پیچند. مردان کرد در هنگام جشن و سرور مثل عروسی یا مراسم پیرشالیار که در اواسط فصل زمستان برگزار می‌شود، سرانی را آویزان نگه می‌دارند و هنگام رقص آن را مانند دستمالی بلند تکان می‌دهند. 

• شال کمر

مردان کرد بر روی یل و دمه قپان شالی بلند و عریض به دور کمر می‌بندند. این شال عرضی بین ۳۰ تا ۶۰ سانت دارد، اما طول آن حتی به ۲۰ متر هم می‌تواند برسد. به طور کلی بلندی شال کمر به مقام و جایگاه مردان کرد بستگی دارد. بزرگان قبایل و شخصیت‌های مهم کرد، معمولا شال‌هایی بلندتر به دور کمر خود می‌پیچند.

• جلیقه یا پستک

در فصل‌های سرد سال مردان کرد بر روی یل یا نیم‌تنه، جلیقه‌ای به نام پستک به تن می‌کنند. پستک معمولا از جنس پشم یا نمد است و از بدن در مقابل سرما محافظت می‌کند. پستک دکمه ندارد و همیشه باز است. در قسمت پایین آن نیز گاهی چاک وجود دارد.

• گیوه

گیوه همان کفش سنتی مردان کرد است که معمولا به رنگ سفید یا شیری دوخته می‌شود. برای دوخت گیوه، که تماما به صورت دستی انجام می‌شود، از نخ قالی استفاده می‌کنند. زیره آن نیز از جنس چرم است.

• ساق بند

مردان کرد در فصل پاییز و زمستان برای محافظت از پاهای خود در برابر سرما و رطوبت از نوعی پوشش در قسمت ساق پا استفاده می‌کنند که به آن ساق‌بند یا پوزوانه گفته می‌شود. پوزوانه از جنس پشم است و بر روی شلوار، به دور ساق پا پیچیده می‌شود. ساق‌بند همچنین باعث می‌شود مردان بتوانند در مناطق صعب‌العبور و کوهستانی، بدون مزاحمت قسمت گشاد شلوار، راحت‌تر راه بروند.

پوشش سر در لباس کردی مردانه

کردها اعتقاد دارند سر مردانشان نباید لخت باشد. بنابراین انواع کلاه و دستار را در فرهنگ پوشش خود دارند. شال یا کلاغه، پارچه بلندی اغلب به رنگ سیاه است که مردان آن را به دور سر می‌پیچند. مردان کرد گاهی هم کلاه به سر می‌گذارند. اما کلاه هم با استفاده از پارچه‌ای به رنگ سیاه یا سفید که به آن پیچ می‌گویند، پیچیده و محکم می‌شود. در برخی عشیره‌ها، مثل عشیره بارزانی پیچ می‌تواند به رنگ قرمز باشد.

• کراس

گاهی مردان کرد هم مانند زنان از پیراهن بلند و ساده‌ای به نام کراس استفاده می‌کنند. در خراسان شمالی مردان کرمانج از کراس کوتاه‌تر استفاده می‌کنند که معمولا به رنگ سفید است و بر روی آن نیز جلیقه‌ای سیاه پوشیده می‌شود. هم پیراهن و هم جلیقه مردان کرمانج با استفاده از رودوزی‌های مختلف، زینت داده می‌شود.

اقامت در کردستان با هومسا

شما می‌توانید با اجاره ویلا و سوئیت در کردستان از هومسا به راحتی و با آسایش کامل، به بخش‌های مختلف این استان زیبا سر بزنید و علاوه‌بر بازدید از جاهای دیدنی کردستان با غذای کردستان و موسیقی کردی هم آشنا شوید. اقامتگاه‌های بسیار زیادی در کردستان وجود دارد و به همین دلیل ممکن است کار انتخاب یک اقامتگاه مناسب برایتان کمی مشکل شود. شما می‌توانید با خیالی آسوده این کار را به تیم هومسا بسپارید. تیم هومسا در کنار شما است تا با معرفی و انجام کامل روند رزرواسیون اقامتگاه به صورت آنلاین، به شما کمک کند اقامتی امن، راحت و بدون دغدغه را تجربه کنید.

سخن آخر

لباس‌ها فراتر از جنبه ظاهری خود، یعنی پوشش، می‌توانند نمایانگر بخش مهمی از فرهنگ، تاریخ و باورهای یک قوم باشند. با نگاهی به پوشش سنتی اقوام مختلف می‌توانیم به اطلاعات جالبی درمورد پیشینه آن قوم دست پیدا کنیم. لباس کردی نیز با داشتن اجزای مختلف، طرح‌ها و رنگ‌های خاص نمایشگر بخش بزرگی از فرهنگ قوم کرد است. لباس زنان و مردان کرد از جمله زیباترین پوشاک سنتی در کشورمان هستند و شناخت آن‌ها و آشنایی با کاربرد و پیشینه هر جز از این لباس‌ها می‌تواند به حفظ این بخش مهم از فرهنگ کشورمان کمک کند.

سوالات متداول