همه آن چیزی که باید درباره گلاب گیری کاشان بدانید

شهر کاشان با وجود تعدادی زیادی جاذبه تاریخی و فرهنگی، یکی از قطب‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود. این شهر تاریخی هر سال میزبان گردشگرانی است که برای تماشای مراسم گلاب گیری کاشان و شرکت در آن راهی این شهر شده و در کنار بازدید از این مراسم فرصتی پیدا می‌کنند تا از سایر جاهای دیدنی کاشان مانند باغ فین، بازار کاشان، خانه عامری‌ها، خانه عباسیان و… هم دیدن کنند. گلاب گیری نخستین بار به روش سنتی در استان فارس انجام شد و رفته رفته در شهر کاشان و شهرهای اطراف آن رواج پیدا کرد. امروزه گلاب ایران به عنوان یک کالای صادراتی بسیار با کیفیت به دیگر نقاط جهان صادر می‌شود که از آن در تهیه عطر و انواع محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تاریخچه گلاب گیری

تاریخ کاشت گل محمدی در ایران به حدود 7000 سال پیش بر می‌گردد. در دوره صفویان بذر گل محمدی از ایران به ترکیه و سپس سوریه و بلغارستان برده شد. طبق بررسی‌های انجام شده از حدود 1000 سال پیش گلاب گیری در ایران به روش سنتی تقطیر انجام می‌شده است. این روش که به آن “لتان” گفته می‌شود هنوز هم در برخی کارگاه‌های سنتی کاشان مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از بهترین و کارآمدترین شیوه‌های تهیه اسانس در جهان شناخته می‌شود. بازرگانان ایرانی در گذشته اسانس گل محمدی را از طریق جاده ابریشم به هند و چین می‌بردند. یکی از دانشمندان ایرانی که برای پیدا کردن بهترین روش برای تهیه عصاره انواع گیاهان مختلف تلاش بسیاری کرد، کسی نیست جز حکیم ابو علی سینا.

برخی از محققان شهرهای استان فارس را جزو نخستین شهرهایی می‌دانند که گلاب گیری در آن رواج پیدا کرد، اما در حال حاضر کاشان و شهرهای اطراف آن در ماه اردیبهشت میزبان این مراسم هستند.

با وجود اقلیم خشک و کویری منطقه، سراسر مزارع کاشان و روستاهای اطراف آن و همچنین برخی دیگر از شهرهای استان اصفهان در اردیبهشت ماه پر از گل‌های محمدی می‌شوند. همین موضوع باعث شده تا مردم شکرگزاری خود را همراه با اجرای مراسم و آئین‌های خاصی نشان دهند. در گذشته مردم بعد از جمع‌آوری گل‌ها همراه به جشن و پایکوبی آن‌ها را با شتر به سمت محل برگزاری مراسم حمل می‌کردند. امروزه هرچند مراسم کلاب گیری کاشان دیگر مانند گذشته اجرا نمی‌شود ولی همچنان برای بازدیدکنندگان جذابیت خود را حفظ کرده است. این مراسم در میان مردم محلی به عنوان” عید گلابی” شناخته می‌شود.

مراسم گلاب گیری کاشان

مراسم گلاب گیری کاشان یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین مراسمی است که همه ساله از نیمه‌های اردیبهشت تا نیمه‌های خرداد در کاشان و شهرها و روستاهای اطراف برگزار می‌شود. بیش از یک میلیون گردشگر در زمان برگزاری مراسم گیلاب گیری راهی این منطقه شده تا این فرایند را از نزدیک تماشا کنند. طی این مدت یک ماهه دسته‌های بزرگ گل از مزارع جمع‌آوری شده و در کارگاه‌های سنتی گلاب گیری به گلاب تبدیل می‌شود. بازدیدکنندگان می‌توانند با حضور در این کارگاه‌ها از نزدیک شاهد انجام مراحل مختلف باشند.

علاوه بر این فرآیند گلاب گیری همراه با جشن و پایکوبی و همراه با پخش موسیقی انجام می‌شود و از بازدیدکنندگان پذیرایی می‌شود.

آیین گلاب گیری کاشان به عنوان میرث معنوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پیشنهاد ثبت آن در میراث معنوی و ناملموس یونسکو هم داده شده که پرونده آن در حال بررسی است.

فرایند گلاب گیری در کاشان

شیوه گلاب گیری سنتی در کاشان یکی از بهترین و کارآمدترین شیوه‌های تهیه اسانس در جهان است که به آن “لتان” می‌گویند.

در این روش بخار حاصل از جوشانده شدن گل‌ها درون دیگ‌های بزرگ مسی، از طریق لوله وارد ظرفی شده که درون آب سرد قرار دارد و با سرد شدن عملیات تقطیر صورت می‌گیرد و تبدیل به قطرات گلاب می‌شود.

اگر این فرایند دوباره انجام شود، درجه خلوص گلاب بالاتر رفته و محصول به دست آمده “گلاب دو آتیشه” نامیده می‌شود. کافی است این عملیات اگر برای بار سوم تکرار شود، محصول نهایی کاملا خالص و ناب خواهد بود. این گلاب بسیار غلیظ بوده و عطری فوق‌العاده دارد.

در روش سنتی به ازای هر کیلوگرم گل محمدی، یک لیتر آب درون دیگ مسی ریخته و سپس با یک درپوش مسی کاملا مسدود می‌شود. برای جلوگیری از خروج هر گونه بخار، فاصله بین درپوش و دیگ با مخلوطی از تفاله گل و آرد نان پوشانده می‌شود. فشار داخل دیگ باید توسط ابزارهای به‌خصوصی کنترل شود. هر بار جوشاندن دیگ بین پنج تا هفت ساعت زمان نیاز دارد.

بهترین نوع گلاب را چطور تشخیص دهیم

بهترین نوع گلاب، اسانس گلاب است که تلخ بوده و بی‌رنگ است. البته برای اطمینان از خلوص گلاب می‌توانید آن را بچشید. اگر تلخی آن به مدت طولانی در دهان‌تان باقی ماند، نشان‌دهنده وجود اسانس غیر طبیعی و ناخالصی گلاب است. اگر از بعد از اتمام مراسم تصمیم گرفتید گلاب خریداری کنید، سعی کنید آن را در ظرف شیشه‌ای نگهداری کنید. چون ظرف‌های پلاستیکی و فلزی به مرور زمان باعث افت کیفیت گلاب می‌شوند. در کنار روش سنتی، از شیوه‌های صنعتی در کارخانه‌های تولید گلاب کاشان هم استفاده می‌شود.

خوشبختانه اختصاص بیش از 2000 هکتار از از زمین‌های اطراف کاشان به کاشت گل و تولید گلاب مرغوب و صدور آن به کشورهای مختلف توانسته درآمدهای نسبتا خوبی برای کشاورزان منطقه ایجاد کند. در کنار فروش گلاب، حضور گردشگران هم توانسته است تا حدی به ایجاد و رشد مشاغل مختلف کمک کند. البته این موضوع فقط به خاطر اجرای مراسم گلاب گیری نیست. بناهای تاریخی چون برگزاری مراسم‌هایی چون مراسم قالیشویان در مشهد اردهال کاشان هر یک سهمی در ایجاد این مشاغل دارند.

فصل گلاب گیری در کاشان

گلاب گیری معمولا از اوایل اردیبهشت آغاز می‌شود و تا اواخر بهار ادامه دارد. در این مدت گلاب گیری نه تنها در کارخانه‌ها و کارگاه‌های سنتی انجام می‌گیرد بلکه بسیاری از خانواده‌ها در حیاط منزل خود به تولید گلاب اقدام می‌کنند.

در این مدت تمام کوچه‌ها و مزارع این شهر پر می‌شود از عطر گل محمدی. این گل‌ها در مناطق مرتفع‌تر که آب‌و‌هوای نسبتا سردتری دارند، در خرداد ماه آماده چیدن هستند اما در مناطق گرم‌تر از اوایل اردیبهشت به بار می‌نشینند. ولی اگر قصد سفر به کاشان را دارید می‌توانید اردیبهشت را برای سفر انتخاب کنید. چون کاشان نسبت به قمصر و نیاسر هوای گرم‌تری دارد، گل‌های آن از اوایل اردیبهشت آماده چیده شدن هستند.

در قمصر و نیاسر کمی دیرتر و از نیمه‌های اردیبهشت چیدن گل‌ها و گلاب گیری آغاز می‌شود. در اردیبهشت ماه نه از گرمای آزاردهنده روز خبری است و نه از سرمای شب‌های کویری. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم به جای خرداد، اردیبهشت راهی کاشان شوید. به طور کلی بهترین زمان برای شرکت در مراسم گلاب گیری از نیمه اردیبهشت تا نیمه خرداد است.

 البته این موضوع برای کلیه مناطق کاشان و حومه صدق نمی‌کند. مثلا روستای برزک که که یکی از معروف‌ترین و پر‌محصول‌ترین روستاهای کاشان است، به دلیل قرارگیری در ارتفاعات و داشتن آب‌و‌هوای نسبتا سرد، گلاب گیری از نیمه اردیبهشت آغاز می‌شود. سایر روستاهای کاشان که بیشتر در مناطق مرکزی هستند و آب‌و‌هوای گرم‌تری دارند، کار خود را از اوایل اردیبهشت آغاز می‌کنند، مانند روستاهای کامو و جوشقان قالی.

نکته دیگری که در مورد زمان گلاب گیری وجود دارد این است که زمان چیدن گل‌ها بر کیفیت گلاب تولید تاثیرگذار است. گل‌ها باید تا قبل از طلوع آفتاب چیده شوند. چون بعد از طلوع آفتاب، گل‌ها بر اثر گرما پژمرده شده و کیفیت گلاب تولیدی پایین می‌آید. بنابراین بسیاری از کارگاه‌ها در ابتدای صبح کار خود را آغاز می‌کنند. این یعنی اگر می‌خواهید از نزدیک با این فرآیند آشنا شوید باید در ساعات ابتدایی صبح خود را به کارگاه‌های گلاب گیری برسانید.

محل برگزاری گلاب گیری در اطراف کاشان

از مهم‌ترین شهرهایی که در آن مراسم گلاب گیری برگزار می‌شود می‌توان به کاشان، قمصر، نیاسر و مشهد اردهال اشاره کرد. معروف‌ترین مراسم گلاب گیری شهرها و روستاهای اطراف کاشان، در شهر قمصر برگزار می‌شود. این شهر در اردیبهشت ماه پر از گردشگرانی است که برای شرکت در مراسم راهی قمصر می‌شوند. مردم این شهر با صبر و حوصله تمامی مراحل گلاب گیری را برای آنان توضیح می‌دهند و تلاش می‌کنند تا خاطره‌ای فراموش نشدنی را در ذهن گردشگران حک کنند. یکی دیگر از مناطقی که مراسم گیری در آن همراه با جشن و پایکوبی برگزار می‌شود، روستای نیاسر کاشان است که علاقه‌مندان بسیاری دارد.

روستاهای پرورش گل در کاشان

مزارع روستاهای ون، وادقان، خاوه، قالهر، مرق، ویدوج، کامو، جوشقان قالی و آذران پر از گل‌های محمدی هستند که در فصل گلاب گیری حال‌و‌هوای خاصی دارند. این روستاها نسبت به سایر نقاط اطراف کاشان آب‌وهوای خنک‌تر و فضای سرسبزتری دارند. در این فصل عطر گل‌های محمدی فضا را پر می‌کند و دشت‌های پر از گل اطراف روستا مناظر زیبا و چشمگیری را خلق می‌کنند.

روستاهای ون و وادقان که در 50 کیلومتری شمال غربی کاشان واقع شده‌اند، به دلیل کوهپایه‌ای بودن مزارع‌شان، مرغوب‌ترین نوع گلاب را تولید می‌کنند. گلاب تولیدی این روستاها غلطت و خلوص بالایی دارند. البته در سفر به این روستاها علاوه بر گلاب می‌توانید انواع عرقیات گیاهی دیگر را هم تهیه کنید.

انواع گلاب کاشان

گلاب مصارف گوناگونی دارد. از این ماده تولیدی خوش عطر و بو در صنایع غذایی، آرایشی، بهداشتی، دارویی، عطرسازی استفاده می‌شود. بخش زیادی از گلاب تولیدی ایران به کشورهای مختلف صادر شده و در صنایع مختلف مخصوصا تولید محصولات آرایشی و عطرسازی به کار می‌رود.

اما گلاب‌هایی که برای مصارف مختلف تولید می‌شوند، از کیفیت متفاوتی برخوردار هستند. هرچه نسبت گل به آب در فرآیند گلاب گیری بییشتر باشد، کیفیت بالاتری خواهد داشت. با تکرار مراحل گلاب گیری و تقطیر بیش از یک بار گلاب هایی تولید می‌شوند که به آن گلاب دو آتشه و سه آتشه می‌گویند، می‌توان گلاب‌های باکیفیت‌تری داشت. البته گلاب سه آتشه به میزان بسیار کم و بر حسب سفارش تولید می‌شوند. هر چقدر گلاب غلیظ‌تر و خالص‌تر باشد، طعم تلخی آن بیشتر می‌شود و طبیعتا قیمت آن نیز بالاتر می‌رود. ارزان‌ترین نوع گلاب، گلاب “پس آب” است که از انجام مراحل گلاب گیری روی تفاله‌های باقی‌مانده گل به دست می‌آید. این نوع گلاب عطر کمتری داشته و به مراتب غلظت کمتری هم دارد.

در فرآیند تولید گلاب، محصولات دیگری هم تولید می‌شوند. از “عنبر گل سرخ” که پس از اتمام گلاب گیری در دیگ مسی باقی می‌ماند، برای درمان دردهای استخوانی و گرفتگی های عضلانی استفاده می‌شود.

سایر محصولات به‌دست‌آمده از گلاب گیری

سایر محصولات فرآیند گلاب گیری شامل اسانس گل محمدی، گلبرگ خشک، غنچه خشک، مایع گلاب، روغن و شربت گل هستند که برای موارد مختلفی کاربرد دارند. برای بهبود گلودرد، مشکلات گوارشی، ضعف اعصاب، سردرد، ناراحتی‌های قلبی و درهای روماتیسمی می‌توانید از محصولات مختلف گل محمدی استفاده کنید.

گلاب گیری در سایر نقاط ایران

گلاب گیری فقط مخصوص کاشان و شهرهای اطراف آن نیست، بلکه این مراسم در بخش‌های مختلفی از ایران مانند خوی، شفت، زابل، اورامانات، بابل و فارس برگزار می‌شود.

سفر به کاشان برای شرکت در مراسم گلاب گیری

برای سفر به کاشان هم می‌توانید از ماشین شخصی استفاده کنید و هم از حمل‌و‌نقل عمومی بین شهری مانند هواپیما، قطار و اتوبوس. البته سیستم حمل‌و‌نقل ریلی کمی محدود است و از شهرهای خاصی می‌توانید راهی کاشان شوید. برای مثال از شهرهای تهران، مشهد، زاهدان، کرج و اصفهان می‌توانید برای سفر به کاشان بلیط تهیه کنید.

عکس مراسم گلاب گیری

برای درک بیشتر زیبایی‌های کاشان و شهرها و روستاهای اطراف در فصل گلاب گیری بهتر است با هم تصاویری از این مناطق ببینیم.

جاذبه‌های گردشگری کاشان

در سفر به کاشان علاوه بر شرکت در مراسم گلاب گیری می‌توانید از جاهای دیدنی آن بازدید کنید. چون این شهر تاریخی 7000 ساله پر از بناهای تاریخی و جاذبه‌های طبیعی مختلف است که هر یک زیبایی‌های خاص خود را دارند. مواردی که در ادامه همراه با آدرس برای‌تان ذکر خواهیم کرد تنها چند نمونه از جاذبه‌های کاشان هستند.

• حمام فین کاشان: انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین قدیم
• خانه بروجردی‌ها: خیابان علوی کاشان
• خانه طباطبایی‌ها: خیابان علوی کاشان
• خیابان عباسیان: خیابان علوی، کوی سلطان امیراحمد
•  سرای عامری‌ها: خیابان علوی، بن بست باستان هفتم، پلاک صفر، طبقه همکف
•  مسجد جامع: خیابان بابا افضل
•  موزه عروسک و اسباب‌بازی: خیابان علوی، روبروی خیابان طباطبایی‌ها، بن بست علامه، شماره ۴۳
•  حمام سلطان امیر احمد: خیابان علوی، کوچه سلطان امیراحمد
•  مسجد آقا بزرگ کاشان: خیابان فاضل نراقی، کوچه مسجد آقابزرگ
• بازار سنتی کاشان: خیابان بابا افضل

اگر به گل و گیاه علاقه دارید پیشنهاد بهتری برای‌تان داریم. باغ گل محلات که در فاصله 110 کیلومتری کاشان قرار دارد، یکی از زیباترین و غنی‌ترین باغ گل‌های ایران است که به هلند ایران شهرت یافته است. سالانه تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی برای بازدید از این باغ گل 110 هکتاری و سایر جاهای دیدنی محلات، به این منطقه سفر می‌کنند.

اقامت در کاشان

یکی از جذاب ترین بخش های سفر به کاشان اقامت در واحدهای بومگردی زیبای این شهر است. این واحدهای اقامتی معمولا خانه های قدیمی هستند که با تغییر کاربری تبدیل به هتل یا بوتیک هتل می‌شوند. استراحت در چنین خانه‌هایی می‌تواند به یکی از بهترین تجربیات سفرتان تبدیل شود. برای اجاره اقامتگاه بومگردی در کاشان، می‌توانید از وب سایت هومسا کمک بگیرید. کسانی که جزو طرفداران این گونه اقامتگاه‌ها نیستند هم می‌توانند با اجاره ویلا و سوئیت در کاشان از وب سایت هومسا اقامت خاطره‌انگیزی را برای خود و خانوادشان ایجاد کنند.

سخن پایانی

در این مطلب سعی کردیم هر اطلاعاتی که برای سفر به کاشان و شرکت در مراسم گلاب گیری نیاز دارید را در اختیارتان قرار دهیم. از تاریخچه گلاب گیری در ایران شروع کردیم و سپس درباره اینکه گلاب گیری کجا، چه زمانی و چطور برگزار می‌شود، نوشتیم و تلاش کردیم تا در کنار پرداختن به موضوع گلاب گیری کاشان، سایر جاهای دیدنی کاشان را هم به شما معرفی کنیم تا در سفر به این شهر زیبا بتوانید از وقت خود نهایت استفاده را ببرید. امیدواریم این مقاله بتواند راهنمای خوبی برای سفر به کاشان و شرکت در مراسم گلاب گیری باشد.