باغ و حمام فین کاشان؛ بهشتی در میان کویر
باغ فین کاشان یکی از جاذبه‌های منحصربه‌فرد کاشان است که شهرتی جهانی دارد و در کنار چشمه‌ای جوشان قرار است که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. این باغ زیبا که شاهد وقایع تاریخی بسیار مهمی بوده، با معماری منحصربه‌فردش همواره مورد توجه گردشگران ایرانی و غیر ایرانی قرار گرفته است. حمام فین کاشان نیز که روزی قتلگاه امیرکبیر بوده است در این باغ قرار دارد. در این مطلب از سایت هومسا سعی کرده‌ایم هر آنچه که باید درباره‌ی باغ و حمام فین کاشان، یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی کاشان بدانید را جمع‌آوری کنیم. ما را همراهی کنید.
آشنایی با باغ فین و حمام فین کاشان
می‌گویند باغ فین کاشان عمری بالغ بر هزار سال دارد و مربوط به دوره‌ی پیش از اسلام است. بقایای یک باغ مخروبه در فاصله‌ای اندک با باغ فعلی فین نیز این گفته‌ی تاریخ‌نگاران را تأیید می‌کند. بر اساس این نوشته‌های تاریخی، باغ قدیمی در زلزله‌ی سهمگینی که حدود ۴۵۰ سال قبل این منطقه را لرزانده، به طور کامل تخریب شده است.
باغی که اکنون به عنوان باغ فین کاشان شناخته می‌شود، در واقع بخشی از همان باغ قدیمی است. ساختمانی هم که در باغ فعلی قرار دارد، مربوط به دوره‌ی شاه عباس اول است و معمار آن، غیاث‌الدین جمشید کاشانی بوده است؛ اگرچه برخی منابع، معمار باغ را شیخ بهایی ذکر کرده‌اند، اما تحقیقات تاریخ‌شناسان نشان می‌دهد که طراحی این باغ بیشتر به طرح‌های غیاث‌الدین شباهت دارد.
در طول تاریخ و در دوران سلسله‌های زندیه، صفویه، افشاریه، قاجاریه و حکومت پهلوی، اتفاقات زیادی در این باغ رخ داده و تغییر و تحولات زیادی را به خود دیده است. اما دو اتفاق تاریخی، بیش از دیگر وقایع به این باغ شهرت بخشیده‌اند؛ جشن تاج‌گذاری شاه اسماعیل صفوی و قتل میرزا محمدتقی خان فراهانی (امیرکبیر) در حمام فین کاشان. ناگفته نماند که این باغ در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
نام عکاس: Feng Wei
تاج‌گذاری شاه اسماعیل صفوی
شاه اسماعیل صفوی، نخستین پادشاه سلسله‌ی صفویه بود که مذهب تشیع را در ایران به عنوان دین رسمی کشور اعلام کرد. در آن زمان، مردم کاشان که پیرو مذهب تشیع بودند، بسیار خرسند شدند و وقتی خبر آمدن شاه به کاشان، بین مردم پخش شد، استقبال گرمی از شاه اسماعیل به عمل آوردند. شاه در باغ فین کاشان جلوس کرد و جشنی توسط مردم برای او برگزار شد. در انتهای جشن، شاه مردم را به طعام دعوت کرد و در نهایت نیز، دستور داد تا جشن خلعت برپا شود.
قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان
میرزا محمدتقی خان فراهانی، معروف به امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار بود که پس از رسیدن به مقام صدراعظمی، اقدام به آبادانی کشور و ایجاد زیرساخت‌هایی برای پیشرفت مردم کرد. تأسیس مدرسه‌ی دارالفنون، فرستادن دانشجویان به کشورهای اروپایی، ساماندهی ارتش، تقسیم آب کرج و تعیین حد و مرز برای حقوق درباریان، تنها گوشه‌ای از اقدامات مفید این مرد بزرگ بود.
ایجاد حد و مرز برای حقوق درباریان، سبب شد تا او در میان اطرافیان شاه، دشمنان زیادی پیدا کند؛ زیرا تا قبل از آن، تعدادی از درباریان به خزانه‌ی کشور دسترسی داشتند و چپاول، کار هر روزشان بود. این افراد علیه امیرکبیر دسیسه‌هایی چیدند و زمانی که ناصرالدین شاه در مستی به سر میبرد، دستور قتل امیرکبیر را به صورت کتبی از وی گرفتند.
میرزا محمدتقی خان فراهانی را در بیستمین روز زمستان ۱۲۳۰ هجری شمسی، هنگامی که مشغول استحمام در حمام فین کاشان بود، با زدن رگ دستش به قتل رساندند؛ در حالی که فقط ۳۹ ماه در مقام صدارت حضور داشت. وی در همین سه سال و اندی، اقدامات مفید فراوانی را انجام داد که هرگز تاریخ آن‌ها را فراموش نخواهد کرد.
گردش در باغ فین
وقتی وارد باغ فین می‌شوید، اولین چیزی که نظر شما را جلب می‌کند، درختان سر به فلک کشیده‌ای هستند که قامت آن‌ها نشان از عمری طولانی دارد. از لابه‌لای این درختان صدای جیک جیک گنجشک‌ها به گوش می‌رسد؛ گنجشک‌هایی که گویی در خانه‌ی اجدادی خود زندگی می‌کنند.
حوض زیبایی که در وسط باغ قرار گرفته به هر چهار جوی روان باغ وصل است و فواره‌های وسط جوی‌ها که جلوهگر هنر معماری ایرانی هستند، زیبایی جوی و حوض را صد چندان کرده‌اند. اگر می‌خواهید لحظاتی دلنشین و روح‌نواز را در کاشان تجربه کنید، حتما به باغ فین سری بزنید. سکوت این باغ در ساعات خلوت، جانی دوباره می‌بخشد به روان‌تان.
در هنگام گشت و گذار در باغ فین، می‌توانید از کتابخانه‌ی این باغ که در ضلع شرقی قرار دارد، دیدن کنید. این کتابخانه با نام «کتابخانه‌ی امیرکبیر» در سال ۱۳۳۴ شروع به فعالیت کرده است؛ اما بنای آن مربوط به دوره‌ی قاجار است. در اطراف باغ فین نیز جاذبه‌هایی مانند تپه‌ی سیلک، خانه‌ی طباطبایی‌‌ها، خانه بروجردی‌ها، مسجد و مدرسه‌ی آقابزرگ و بازار کاشان قرار دارد که می‌توانید پس از بازدید از باغ به سراغ آن‌ها بروید.
نام عکاس: Erwin Bolwidt
معماری باغ فین کاشان
در معماری زیبای باغ فین کاشان از عناصر پویای آب و درخت در کنار عنصر ابنیه که عنصر ثابت معماری است، استفاده کرده‌اند. محال است به کاشان سفر کنید و عکس باغ فین کاشان را با خود به یادگار نیاورید. معماری ساختمان‌ها و عمارت‌های این باغ، جلوهگر معماری اصیل ایرانی است که به آن ابهتی تاریخی بخشیده است. در باغ فین کاشان بهار و تابستان، پاییز و زمستان، هر کدام رنگ و بویی مثال زدنی دارند و جلوه‌ای بی‌بدیل به این باغ می‌بخشند.
کارکرد آب در باغ فین
مهم‌ترین عنصر در معماری باغ فین، آب است. آب‌هایی راکد، روان، فورانی و جوششی در طراحی این باغ تاریخی به شیوه‌هایی دلبرانه استفاده شده‌اند که هر کدام معنی و مفهوم مخصوص به خود را دارند. چشمه‌ی سلیمانیه، تأمین کننده‌ی آب‌های داخل باغ و عمارت است. جریان آب در میان فواره‌ها، جوی‌ها و حوض‌های باغ، هر روز صبح، زندگی را از نو به جریان می‌اندازد.
معماری بی‌نظیر این حوض‌ها و فواره‌ها به گونه‌ای است که بسیاری از باستان‌شناسان و کاوشگران ایرانی و غیر ایرانی هنوز هم نتوانسته‌اند سر از سیستم‌های پیچیده‌ی فوران و مکش آب‌های این باغ در بیاورند. در واقع غیاث‌الدین جمشید کاشانی حدود ۲۰۰ سال پیش از پاسکال، از قانون اختلاف سطح و شیب طبیعی زمین در ساخت سیستم آبرسانی این باغ استفاده کرده است.
این باغ بر اساس معماری باغ‌های ایرانی که به شکل چهارباغ بوده‌اند، طراحی و ساخته شده است. در حقیقت صفر تا صد معماری باغ را می‌توان به عنوان یک معماری اصیل، زیبا و شگفت‌انگیز ایرانی معرفی کرد.
کارکرد درختان در باغ فین
در باغ فین ۵۹۰ اصله درخت وجود دارد که عمرشان بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال است. درخت سرو، نقش اصلی را در باغ فین ایفا می‌کند. ظاهراً معمار خوش سلیقه‌ی باغ، با در نظر گرفتن نقش سرو در ادبیات فارسی، آن را به عنوان اصلی‌ترین گیاه این باغ در نظر گرفته است. البته زیبایی بصری باغ فین با استفاده از درخت‌های چنار در میان درختان سرو، تکمیل شده است.
کارکرد ساختمان‌ها در باغ فین
بر اساس اطلاعات به دست آمده، تمام عناصر بصری باغ فین اولیه دارای تقارن بوده‌اند. به مرور و با تغییراتی که طی سالیان در این باغ ایجاد شده، تقارن باغ و عمارت‌ها به هم ریخته و همه چیز شکلی دیگر به خود گرفته است. هر کدام از کوشک‌ها و عمارت‌های این باغ، نقاشی‌ها و نماهایی منحصربه‌فرد دارند. این ابنیه را در دوران مختلف صفویه، قاجاریه، زندیه و پهلوی ساخته‌اند.
نخستین بنای باغ فین فعلی که در کنار باغ کهنه ساخته شد، توسط غیاث‌الدین جمشید کاشانی طراحی شده است. بیشترین بناها را البته در زمان فتحعلی شاه در این باغ ساخته‌اند. همین ساخت و سازهایی که به مرور در باغ فین انجام شده، تقارن اولیه‌ی باغ را که در طراحی کاشانی وجود داشته، به هم زده است.
ثبت ملی و جهانی مجموعه‌ی باغ فین کاشان
حدود ۷۰ سال پیش، باغ فین به ثبت ملی رسید و همین موضوع سبب شد تا به آن توجه بیشتری شود. بنای موزه‌ی ملی نیز پس از ثبت ملی این باغ، ساخته شد و تعداد زیادی از بناها هم مرمت شدند. همین رسیدگی‌ها و شهرتی که به مرور برای باغ فین حاصل شد، موجبات قرارگیری نام این اثر شگفت‌انگیز در فهرست میراث جهانی یونسکو را فراهم کرد.
جاذبه‌های معماری باغ
هر قسمت باغ با نمایی چشم‌نواز، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. عواملی که این باغ را به یکی از جاهای دیدنی کاشان تبدیل کرده‌اند، آنقدر در تاریخ این کشور پررنگ و تأثیرگذار بوده‌اند که هیچ ایرانی نمی‌تواند به کاشان برود و از آن دیدن نکند. از رویدادهای تاریخی رخ داده در آن گرفته تا معماری اصیل و بی‌بدیل ایرانی‌اش؛ همه و همه بیانگر تمدن و فرهنگی دیرینه هستند. برخی از جاذبه‌های معماری خاص باغ فین کاشان عبارت‌اند از:
- سیستم آبرسانی و باغ‌آرایی
- آبرسانی به فواره‌ها و استفاده از قانون اختلاف سطح
- درخت‌آرایی به سبک چهارباغ
- طرح شمسه روی سنگ‌فرش باغ
- حوض جوش
- عمارت کوشک قاجار یا شتر گلوی فتحعلی شاه
- حمام سلطنتی
- موزه‌ی ملی
- خلوت کریم‌خانی
- اتاق شاه‌نشین
- کوشک صفوی
در میان این جاذبه‌ها حمام فین کاشان (به این دلیل که قتلگاه امیرکبیر بوده است)، حوض جوش باغ فین و کوشک قاجار از شهرت بیشتری برخوردارند. در ادامه به طور مختصر به آن‌ها پرداخته‌ایم.
حوض جوش باغ فین کاشان
طبق اصول مهندسی که امروزه وجود دارد، حوض جوش باغ فین را می‌توان به عنوان یکی از شاهکارهای هنر آبرسانی معرفی کرد. کف حوض در گذشته با کاشی‌کاری به سبک قالی کاشان و با نقوش ترنج و محراب تزئین شده بود. اما این هنر، به مرور بر اثر عوامل مختلف تخریب شده است. حوض دارای ۱۶۰ حفره است که حفره‌ی اول فواره و حفره‌ی دوم مکش کننده‌ی آب بوده است. به همین ترتیب ۸۰ حفره‌ی فواره و ۸۰ حفره‌ی مکش آب در این حوض وجود دارد. لعاب کاشی‌ها نیز با طلا روکش شده‌اند.
به خاطر وجود جیوه در آب، با تابش نور آفتاب، نوری هفت رنگ در فضا ساطع می‌شده و با شیشه‌های اتاق شاه‌نشین برخورد می‌کرده است. همین خاصیت نیز سبب می‌شده که آب در شب‌های مهتابی، مانند آینه بدرخشد. در طول تاریخ افرادی تلاش کردند تا همانند این حوض را بسازند، اما سیستم بسیار پیچیده‌ی حوض، آن‌ها را سردرگم گذاشت.
چندین سال قبل، استاد پیرنیا برای ترمیم این حوض به باغ فین رفت. او اولین فردی بود که توانست از سیستم شگفت‌انگیز و پیچیده حوض جوش باغ فین کاشان سر در بیاورد. البته نه به معنای بازسازی آن! استاد پیرنیا متوجه شد که محاسبات لوله‌های داخلی حوض به قدری پیچیده است که اگر برای بازسازی به آن‌ها دست بزند، نمی‌تواند حوض را با همان محاسبات بازسازی کند. این‌گونه بود که راز معماری حوض جوش، سر به مهر ماند.
نام عکاس: Alireza A
کوشک قاجار | محل قرارگیری چشمه آرزوها
کوشک قاجاری یکی از زیباترین بناهای موجود در مجموعه باغ فین کاشان است که به شتر گلوی فتحعلی شاه نیز شهرت دارد و به دستور همین شاه ساخته شده است. این بنا در انتهای باغ فین قرار گرفته و برای نقاشی‌های سقفی و دیواری‌اش توسط عموی کمال‌الملک کشیده شده است، شهرت دارد. نقاشی‌هایی برگرفته از داستان‌های عامیانه، خمسه نظامی و پیکره‌ی فتحعلی شاه که با تزئینات و رنگ‌های متنوع، جلوه‌بخش بنا شده‌اند.
در میانه‌ی این کوشک حوضی وجود دارد که حفره‌ای در وسط آن به چشم می‌خورد. حفره‌ای که لوله‌ی آن به سمت عمق زمین کشیده شده است و به شکل گردن شتر دیده می‌شود. شکلی منحصربه‌فرد که باعث شده است این طور به نظر برسد که چشمه‌ای در میان حوض وجود دارد.
مردم از قدیم سعی داشتند تا با انداختن سکه‌ای در میان این حفره، شانس خود را امتحان کنند و به آرزوهای‌شان برسند؛ به همین دلیل تعداد زیادی اسکناس و سکه در میانه حوض به چشم می‌خورد.
کوشک صفوی
بنای کوشک صفوی در زمان شاه عباس اول به عنوان محلی برای برگزاری جشن‌ها و مراسم درباری ساخته شد. این کوشک چهار ضلعی دارای دو طبقه است و در میان آن حوض دلربایی وجود دارد. شوربختانه کوشک صفوی که به یک قصر کوچک شبیه است، در طول دوران بر اثر حمله‌ی افغان‌ها و زلزله‌هایی که در این منطقه آمده، آسیب زیادی دیده است.
حمام فین | قتلگاه امیرکبیر
باغ فین دارای دو حمام کوچک و بزرگ است که هر کدام خزینه‌های جدایی دارند. حمام کوچک جاذبه‌ی معماری خاصی ندارد و فقط به خاطر قتل امیرکبیر در آن، اهمیت پیدا کرده است. این حمام که قدمت آن به دوره‌ی صفوی می‌رسد، پس از قتل امیرکبیر از رونق افتاد و حمام سلطنتی جایگزین آن شد.
حمام سلطنتی
حمام سلطنتی یا حمام بزرگ، حمامی مخصوص حاکمان و شاهان بوده است. این حمام را به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته‌اند که معماری آن یکی از شاهکارهای عصر قاجار به حساب می‌آید. حمامی با ستون‌هایی مرمری، سقفی نقاشی‌شده، دالان‌ها و راهروهایی با معماری زیباا که بسیار چشم‌نواز است.
بخش‌های مختلف حمام سلطنتی شامل: رختکن، سربینه، صحن اصلی حمام و دالان فرعی می‌شود. در صحن اصلی حمام هم اتاق شاه نشین، دو حوض آب گرم و آب سرد، خزینه و اتاق حجامت به چشم می‌خورد.
اتاق شاه نشین
اتاق شاه نشین که به اتاق پنج دری نیز معروف است در زمان محمد شاه قاجار ساخته شده است. در هر سمت اتاق، اتاق‌هایی کوچک وجود دارد که مخصوص خدمه و برای انجام تشریفات بوده و به گوشواره معروف‌اند. این اتاق زیبا مزین به شیشه‌هایی رنگی است که علاوه بر بخشیدن جمال و شکوه به اتاق، حشرات را نیز دفع می‌کرده‌اند.
دسترسی به باغ فین کاشان
اگر می‌خواهید بدانید باغ فین کجاست و مسیر دسترسی به آن چگونه است، کافی است به شش کیلومتری مرکز شهر کاشان بروید و وارد خیابان امیرکبیر شوید. در انتهای این خیابان و در دل روستای فین قدیم، عمارت و باغی زیبا را هم‌جوار با چشمه‌ی سلیمانیه خواهید دید که شما را به سوی خود دعوت می‌کند.
آدرس باغ فین کاشان:
کاشان، انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین قدیم
اقامت در کاشان
برای اقامت در کاشان، راه‌های زیادی وجود دارد. با توجه به این‌که کاشان شهری است که به راحتی می‌توانید از سویی به سویی دیگر بروید، بهتر است برای اجاره ویلا و سوئیت در کاشان خود را محدود نکنید و مواردی چون نظافت، امکانات و هزینه‌ی اقامتگاه را بیش از دیگر موارد، مدنظر قرار دهید.
هومسا سامانه‌ی اجاره ویلا و سوئیت، بهترین اقامتگاه‌های کاشان را شناسایی کرده و اطلاعات آن‌ها را در اختیار مسافران قرار می‌دهد تا در رقم خوردن سفری خوش برای شما، نقشی مهم ایفا کند.
