قلعه فلک الافلاک ؛ پررمز و رازترین اثر باستانی ایران

یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی که به دوران باستان مربوط می‌شود، قلعه فلک الافلاک نام دارد. این قلعه روی تپه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد و مشرف به این شهر قرار دارد. فلک الافلاک به دژ شاپورخواست و قلعه دوازده برجی نیز معروف است و به دلایل مختلف، یکی از ویژه‌ترین آثار ملی و تاریخی ایران محسوب می‌شود. در این مطلب همه چیز را درباره‌ی قلعه فلک الافلاک گفته‌ایم. با ما همراه باشید.

آشنایی با قلعه فلک الافلاک

قلعه فلک الافلاک یکی از رازآلودترین جاهای دیدنی لرستان است. قلعه‌ای را فرض کنید در بالای تپه‌ای سرسبز و بلند که دور تا دورش را پرتگاهی فرا گرفته و پوشش گیاهی متنوعی در اطراف آن وجود دارد. در دامنه‌ی شمالی تپه، چشمه‌ای در حال جوشیدن است. این قلعه از ۱۲ برج تشکیل شده و ۵۳۰۰ متر مربع وسعت دارد. بلندترین دیوار آن ۲۲.۵ متر است؛ گویی دیواری است که دختری شاهزاده را در پشت آن محبوس کرده‌اند.

وقتی داخل قلعه فلک الافلاک می‌شوید، حیاطی می‌بینید که در قسمت شمال شرقی آن، چاهی عمیق و دست‌کند با عمق ۴۰ متر و نیم وجود دارد. این چاه یکی از اسرارآمیزترین قسمت‌‌های قلعه فلک الافلاک است. اگرچه در حال حاضر آب آن از بارش‌های فصلی حاصل می‌شود، اما باستان‌شناسان بر اساس نشانه‌ها می‌گویند که به احتمال بسیار زیاد، زیر آن قناتی وجود دارد که آب شرب اهالی قلعه را تأمین می‌کرده است.

درون قلعه چهار سالن بزرگ وجود دارد که هر کدام کاربردهای مخصوص به خود را داشته‌اند. دو حیات خلوت و تالارهای متعدد کوچکی نیز در گوشه و کنار قلعه دیده می‌شود. اتاق‌هایی در قلعه وجود دارد که برای ساکنین قلعه کاربرد داشته است. دروازه‌ّای قلعه نیز به سمت شمال ساخته شده که بیانگر رفت و آمد پادشاهان از سوی شمال است

درست است که این قلعه در زمان ساسانیان بنا شده، اما در طول تاریخ توسط پادشاهان آل بویه، صفویان و قاجاریان نیز استفاده شده است. گاهی محل زندگی پادشاهان بوده است، گاهی مکانی برای نگهداری از زندانیان؛ گاهی هم محل استقرار نظامیان حکومتی. این موضوع که قلعه طوری طراحی شده که امکان کاربردهای مختلف را به حاکمان می‌داده، چیزی است که نظر باستان‌شناسان را جلب کرده و در کنار اسرار کشف نشده‌ای مانند علت وجود چاه عمیق، دلیل استقرار روی صخره‌های کوهپایه‌ای و… قرار گرفته است.

مسیر دسترسی به فلک الافلاک

این قلعه در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد. وقتی وارد شهر می‌شوید به سوی خیابان امام خمینی که به خیابان ۱۲ برجی یا خیابان ساحلی نیز معروف است، بروید. وقتی وارد این خیابان شوید به راحتی می‌توانید خود را به قلعه فلک الافلاک برسانید.

امکانات قلعه فلک الافلاک برای گردشگران

با توجه به این‌که این قلعه یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی لرستان محسوب می‌شود، دسترسی راحت به آن با وسایل نقلیه فراهم شده و پارکینگ اختصاصی برای افرادی که با وسیله‌ی نقیله‌ی خود به آنجا می‌روند، مهیا گردیده است. وجود سرویس بهداشتی، کافه، رستوران و اقامتگاه نیز سبب شده تا گردشگران زیادی به این منطقه سفر کنند.

تاریخچه دژ شاپور خواست

بنای زیبای قلعه فلک الافلاک توسط پادشاهان ساسانی ساخته شده است. در عصر ساسانیان این قلعه بیشتر برای نگهداری از اسیران رومی استفاده می‌شده است. در زمان حکومت آل حسنویه، حاکم محلی لرستان و در زمان آل بویه، این قلعه محل استقرار حاکمان به همراه خانواده‌هایشان بود. حاکمان مختلف لرستان از این قلعه به عنوان محل زندگی یا خزانه‌داری حکومت استفاده می‌کردند.

حکومت پهلوی نیز از آن به عنوان زندان سیاسی و پادگان نظامی استفاده کرد. در اواخر دوران پهلوی، نام قلعه فلک الافلاک در لیست آثار ملی ایران ثبت شد و پس از آن موزه‌ی باستان‌شناسی و مردم‌شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء قدیمی، مرکز فروش صنایع‌دستی و چایخانه سنتی در قلعه راه‌اندازی شد.

فلک الافلاک یک‌بار در زمان قاجار بازسازی شد و همین امر سبب شد تا قابلیت استفاده را در دوران قاجار و پهلوی داشته باشد. این قلعه در سال‌های اخیر نیز دوباره بازسازی شده و به عنوان یک شاهکار مهندسی و معماری به جا مانده از دوره‌ی باستان، شهرت جهانی یافته است.

فلک الافلاک سالخورده و فرتوت

قسمت غربی ایران از گذشته‌های دور تا کنون، همواره در دسته‌ی مناطق زلزله‌خیز قرار داشته است. قلعه فلک الافلاک در زلزله‌هایی که در سال‌های اخیر در غرب ایران اتفاق افتاده، ترک‌هایی با عمق سه متر را بر تن خود دیده که هنوز نسبت به ترمیم آن اقدامی نشده است. آنچه مسلم است، این است که این قلعه‌ی پیر و فرتوت، دیگر توانایی ایستادگی در برابر وقایع را ندارد و باید به فکرش باشیم.

معماری قلعه فلک الافلاک

جالب است بدانید که با وجود این‌که هوای خرم‌آباد به دلیل بارش‌های زیاد، مرطوب است، قلعه فلک الافلاک را با خشت و آجر و چوب و سنگ ساخته‌اند؛ مصالحی که در برابر رطوبت آسیب‌پذیر هستند! اما نکته‌ی مهم آن است که ساخت این قلعه در بالای تپه باعث شده تا بادهای دائمی به داخل ساختمان قلعه نفوذ کرده، اسکلت و پایه‌ی بنا را خشک نگه دارد. این یعنی یک معماری بی‌همتا و مهندسی شده.

فلک الافلاک جایی است که به خاطر همین معماری بی‌نظیرش، توسط کارشناسان باستان‌شناسی «شاهکار مهندسی و معماری جهان» لقب گرفته است. گردشگرانی که در این بنای تاریخی قدم می‌گذارند نیز شکوه و عظمت آن را می‌ستایند و معترف هستند که تاکنون چنین بنایی را با این قدمت ندیده‌اند.

فلک الافلاک ۱۲ برج داشته که در حال حاضر فقط ۸ برجش باقی مانده است. چهار برج در چهار سوی حیاط اول قرار دارد و حمام نیز در همین حیاط ساخته شده است. چاه عمیق قلعه به کمک یک برش به چشمه‌ی کنار تپه وصل می‌شود. حیاط دوم هم چهار برج دارد که در چهار سوی آن قرار گرفته است. تالارها و اتاق‌های مختلفی، دورتادور حیاط را پر کرده‌اند. همین تالارها در عصر ما تبدیل به موزه‌ی باستان‌شناسی شده‌اند. این موزه‌ها، فرهنگ و تمدن مردم بومی این منطقه را از جهات مختلف به تصویر کشیده‌اند.

کنگره‌هایی که دورتادور قلعه را فرا گرفته‌اند، زیباترین قسمت قلعه فلک الافلاک هستند که متأسفانه بخش‌هایی از آن در زلزله‌ی سال ۱۳۹۹ دچار آسیب جدی شده است. وقتی به بالای تپه می‌روید و در کنار قلعه قرار می‌گیرید، تصویر زیبایی از خرم‌آباد خرم و آباد را پیش روی خود می‌بینید؛ آن‌وقت است که به انتخاب مکان پادشاهان ساسانی برای ساخت این قلعه، آفرین می‌گویید.

موزه‌ی باستان شناسی و مردم شناسی فلک الافلاک

موزه‌ای که در قلعه فلک الافلاک راه‌اندازی شده، مربوط به دوران پهلوی است. در این موزه انواع اشیاء تاریخی و بسیار قدیمی، انواع مجسمه‌ها و دیگر آثار به جا مانده از پیشینیان به نمایش گذاشته شده است. در بخش‌های مختلف این موزه، فرهنگ و آداب مردم لرستان به وسیله‌ی نمایش مراسم و آیین‌ها، پخت نان‌های محلی، عزاداری‌ها و… به بازدیدکنندگان معرفی می‌شود.

همچنین سالنی در این موزه با عنوان سالن موسیقی وجود دارد که سازهای قدیمی مردم لر در آن به نمایش گذاشته شده‌اند. در سالن نمایش موزه نیز آداب‌ورسوم مردم لرستان را به وسیله‌ی فیلمی کوتاه به نمایش می‌گذارند. همچنین آثار بسیار قدیمی‌ای که از غار کلماکره به دست آمده‌اند را در موزه‌ی فلک الافلاک به نمایش گذاشته‌اند. این آثار مربوط به دوره‌ی هخامنشیان است.

در موزه‌ی فلک الافلاک سالنی وجود دارد که مجسمه‌ی اساتید برجسته در مشاغل سنتی لرستان را در آن نگه‌داری می‌کنند. این سالن، مهارت لرستانی‌ها در حوزه‌ی صنایع‌دستی‌ای مانند جاجیم، قالی، سیاه‌چادر و… را به تصویر می‌کشد. این بخش از موزه، بعد از بخش موسیقی، زیباترین قسمت موزه‌ی فلک الافلاک است.

جاذبه‌های دیدنی اطراف قلعه فلک الافلاک

خرم‌آباد شهری بسیار زیبا و قدیمی است که جاذبه‌های فراوانی دارد. بسیاری از آبشارهای لرستان را می‌توانید در اطراف این شهر پیدا کنید. همچنین جاذبه‌هایی مانند گرداب سنگی، دریاچه‌ی کیو، مناره آجری، پل شاپوری و آسیاب گبری در فاصله‌های کمتر از ۵ کیلومتر از قلعه قرار گرفته‌اند.

اقامت در خرم آباد

برای اجاره ویلا و سوئیت در خرم آباد می‌توانید وارد سایت هومسا شده و اقامتگاه مورد نظر خود را انتخاب کنید. اجاره‌ی اقامتگاه از طریق این سایت به این گونه است که در صفحه‌ی اصلی سایت، نام شهر مورد نظر را وارد می‌کنید؛ سپس تمامی اقامتگاه‌های مربوط به آن شهر به صورت یک لیست با عکس برای شما باز می‌شود. می‌توانید با کلیک روی هر اقامتگاه شرایط آن را مطالعه و عکس‌هایش را مشاهده کنید. سپس مراحل رزرو آنلاین را یکی پس از دیگری طی کنید.

کلام آخر

در این مطلب سعی کردیم قلعه فلک الافلاک را به شما معرفی کنیم. از معماری جذاب آن نوشتیم و مختصری درباره موزه مردم‌شناسی، امکانات مجموعه و نحوه دسترسی به آن توضیح دادیم. امیدواریم این مطلب برای‌تان مفید بوده باشد. در پایان همچنین پیرو موضوع این مقاله، پیشنهاد می کنیم که به مقاله ی جذاب سفر یک روزه به شمال سری بزنید.