صنایع دستی شیراز ؛ هنر دیرینه‌‌ی مردم پارس

همه‌ی ما شیراز را به عنوان شهر شعر و ادب فارسی می‌شناسیم. چرا که حافظ و سعدی چراغ فرهنگ و ادبش را تا همیشه روشن نگه داشته‌اند. با این وجود، باید از شیراز به عنوان شهر فرهنگ و هنر هم یاد کرد. شهری با صنایع دستی منحصربه‌فرد که نمایانگر ذوق و استعداد هنری مردم آن است. ما در این مطلب به سراغ صنایع دستی شیراز می‌رویم. فراموش نکنید که هر کدام از مواردی که در ادامه معرفی خواهیم کرد به تنهایی هدیه فوق‌العاده‌ای برای عزیزان‌تان خواهد بود.

وقتی وارد بازارهای سنتی شیراز می‌شوید، انواع صنایع دستی شیراز از پشت ویترین مغازه‌ها نظر شما را به خود جلب می‌کنند. این محصولات به دست هنرمندان خلاق شیرازی و با الهام از طبیعت ساخته می‌شوند. در بازدید از جاهای دیدنی شیراز مانند تخت جمشید و آرامگاه حافظیه و…، فراموش نکنید که از غرفه‌های صنایع دستی آن‌ها هم دیدن کنید. در ادامه هر کدام از این هنرها را به طور مختصر معرفی کرده‌ایم.

1. میناکاری، هنر نقاشی روی فلزات

بر اساس شواهد، زمان سلسله‌ی صفویان، اوج درخشش هنر میناکاری در شیراز بوده است. میناکاری را هنر نقاشی روی فلزاتی مانند مس، طلا، نقره، مفرغ، آلومینیوم، استیل و برنز می‌دانند. به مرور زمان و با کسب تجربه‌ی هنرمندان در میناکاری، مس به عنوان فلزی که استحکام بیشتری دارد و در عین حال شکل‌پذیری و چکش‌خواری‌ آن راحت‌تر است، مورد توجه میناکارها قرار گرفت. در حال حاضر بالغ بر ۹۰ درصد طرح‌های میناکاری را روی فلز مس پیاده‌سازی می‌کنند.

2. قالی شیراز، نقش شیراز در خانه‌ها

اگرچه در شهرهای مختلف ایران، قالی‌های باکیفیت، خوش‌نقش و مستحکم زیادی به دست قالی‌بافان قهار، بافته می‌شود؛ اما با توجه به این‌که هنر قالی‌بافی در هر کدام از نقاط کشورمان، روش‌ها و طرح‌های مختص خود را دارد، قالی شیراز را باید با خصوصیات مخصوص به خودش شناخت. در بافت این قالی تفاوت زیادی در گره‌ها، پودکشی‌ها، نقش‌ها و حتی نوع دارهای قالی با دیگر نقاط کشور دیده می‌شود.

3. جاجیم‌ بافی، هنر عشایر شیرازی

جاجیم هنری ارزان‌تر از فرش است. به همین دلیل، گردشگران به عنوان سوغات شیراز بیشتر جاجیم را خریداری می‌کنند. این محصولات هنری اغلب توسط هنرمندان عشایری شیراز بافته و به بازار عرضه می‌شود. کیف، کفش، روانداز، زیرانداز، بقچه و بسیاری محصولات جاجیمی دیگر را می‌توانید در مراکز خرید شیراز پیدا کنید.

4. گبه، هنر دست عشایر قشقایی و لر

گبه یکی از انواع صنایع دستی شیراز است که به قالیچه‌ی خرسک فرشی نیز شهرت دارد. این محصول از الیاف پشم یا پنبه تهیه شده و ابعاد آن بسیار کوچک‌تر از قالی است. عشایر قشقایی و لر که در بخش‌های مختلف استان فارس زندگی می‌کنند، بافندگان اصلی گبه هستند. گبه‌های مختلف را می‌توانید در طرح‌های هندسی و نقش‌های خلاقانه و تخیلی ببینید. یکی از خاصیت‌های این هنر منحصربه‌فرد این است که بافنده، هیچ طرح از پیش تعیین شده‌ای پیش روی خود ندارد! در واقع آن‌چه پیش روی شما است، ساخته و پرداخته‌ی ذهن توانمند بافنده‌ای است که از طبیعت اطرافش الهام می‌گیرد.

5. گلیم‌بافی، هنر اصیل روستاییان شیراز

گلیم‌بافی نیز مانند گبه‌بافی هنری است که از خیال‌پردازی ذهن دختران و زنان روستایی شکل می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین انواع صنایع دستی شیراز را تشکیل می‌دهد. گلیم‌ها را اکثرا از ابریشم، پشم گوسفند و موی بز تهیه می‌کنند و به عنوان زیرانداز، کف‌پوش، روانداز، خورجین، پادری و… به فروش می‌رسانند. گلیم‌بافی روی دارهای افقی صورت می‌گیرد و نقش و نگارهایی همچون ستاره، خشتی، حیوانات و لچک ترنج دارد.

6. نقاشی گل و مرغ، هنر آمیخته با اسلام

نقاشان شیرازی سالیان درازی است که با طرح‌های اسلیمی، ترنج، گل‌ و‌ مرغ به خلق آثاری ماندگار و بی‌همتا پرداخته‌اند. نمونه‌های این هنر را در مساجد، آرامگاه‌های متبرکه و باغ‌های قدیمی شهر مشاهده خواهید کرد. برخی هتل‌ها نیز با این سبک نقاشی مزین شده‌اند؛ اما به طور کلی این هنر در شیراز مورد بی‌مهری زیادی قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: مقبره کوروش

7. بوریا بافی، هنری مردانه

بوریا بافی یکی از صنایع دستی شیراز است که فقط مردان قادر به انجام آن هستند. این صنعت شامل زیراندازها و پوشش‌هایی است که از برگ درخت نخل و نی مرداب تهیه می‌شود. تاریخ‌شناسان بوریا بافی را صنعتی کهن‌تر از صنعت پارچه‌بافی می‌دانند.

8. معماری شیراز با کاشی هفت رنگ

هنر کاشی هفت‌رنگ را می‌توانید در اغلب بناهای تاریخی شیراز مشاهده کنید. در این هنر از کاشی‌های لعاب‌داری با رنگ‌های لاجوردی، سفید، سیاه، قرمز، فیروزه‌ای، زرد و حنایی استفاده می‌شود. این هنر متعلق به دوران اسلامی شیراز است. نقش گل‌ومرغ را در بیشتر کاشی‌های هفت‌رنگ‌ شیراز می‌توانید مشاهده کنید که وجه تمایز این هنر با دیگر شهرهای ایران است.

9. خاتم‌کاری شیراز، هنر عصر صفویان

خاتم‌کاری شیراز را هنری با قدمت بیش از هزار سال می‌دانند. شیراز که از زمان صفویان در هنر خاتم‌کاری شهرت یافته، مهم‌ترین مرکز خاتم‌کاری ایران است. در این صنعت برای آستر کار از ورقه‌های چوبی و نرم در پشت خاتم استفاده می‌کنند که به استحکام و ماندگاری محصول کمک زیادی می‌کند. در واقع خاتم‌کاری بر روی چوب یا مس انجام می‌گیرد. در بازارهای شیراز گلدان‌ها، ساعت، جعبه‌های دستمال کاغذی، ست‌های رومیزی و اداری، ظروف تزئینی و… را با طرح‌های خاتم‌کاری شده به وفور مشاهده خواهید کرد.

10. معرق کاری شیراز، هنر هندی‌ها، تکامل یافته در ایران

معرق‌کاری که یکی از صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید در واقع هنری است که توسط هندی‌ها روی نوعی چوب انجام می‌شده است. این هنر با ورود به ایران، شکل و رنگی تازه به خود گرفت. هنرمندان خوش‌ذوق ایرانی، با استفاده از انواع چوب‌های رنگی، جلوه‌ای بیش از پیش به معرق‌کاری بخشیدند. شیراز یکی از مهم‌ترین مراکز تولید محصولات معرق‌کاری شده است.

11. نقره کاری، سوغات شیراز برای متمول‌ها

ظروف نقره‌کاری شیراز با نقره‌ی عیار ۹۰ ساخته می‌شوند و در دسته‌ی سوغاتی‌های گران‌قیمت قرار می‌گیرند. نقش‌هایی مانند لیلی و مجنون، پادشاهان هخامنشی، نقش فروهر، اساطیر شاهنامه و… کاربرد زیادی در هنر نقره‌کاری شیراز دارند.

12. جوک کاری شیراز، برادر خاتم کاری

جَوَک‌کاری شیراز، هنری است که به خاتم‌کاری شباهت دارد و با چوب تهیه می‌شود. این هنر، طرح‌ها و نقش‌های متنوعی دارد و بیشتر در قاب‌های منبت، معرق، خاتم، مبلمان و درها استفاده می‌شود. برای خلق اثری جَوَک‌کاری شده، توجه و دقت بالایی نیاز است. در جَوَک‌کاری فقط از چوب استفاده می‌کنند؛ اما در خاتم‌کاری، فلز و استخوان نیز کاربرد دارد.

13. منبت کاری، هنری فراگیر در استان فارس

اگر به دنبال منبت‌کاری مرغوب هستید، حتماً آن را از شیراز بخرید. منبت‌کاری به نام شهر آباده که در استان فارس قرار دارد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این هنر که یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز و دیگر شهرهای فارس محسوب می‌شود، در دوران صفویان بسیار درخشید و مورد توجه قرار گرفت. منبت، همان کنده‌کاری حجمی بر روی چوب است که روی وسایل زیادی اجرا می‌شود. گاهی اجرای طرح‌های منبت حدود دو سال طول می‌کشد!

14. قلم زنی نقره و شهرت جهانی شیرازی‌ها

قلم‌زنی به سبک شیرازی‌ها شامل طرح‌‌هایی اصیل مانند تصاویر شاهنامه، تصاویر تخت جمشید و گل‌ و‌ مرغ است که در جهان شهرت بسیاری دارد. در شیراز قلم زنی را بیشتر روی نقره اجرا می‌کنند؛ اما اگر کسی کار روی طلا، مس یا برنج را سفارش دهد، هنرمندان شیرازی آن را دریغ نمی‌کنند. قدمت سبک شیرازی‌ها در قلم‌زنی به عصر ساسانیان، هخامنشیان و اقوام سکاها باز می‌گردد.

15. ظروف سرامیکی، میراث معنوی شیراز

ظروف سرامیکی در دسته‌ی صنایع دستی شیراز قرار دارد و مرکز آن، شهر استهبان استان فارس است. وسایل و اشیا ساخته شده از سرامیک در شیراز به عنوان میراث معنوی این استان در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شده‌اند. اگر به بازارهای شیراز سری بزنید، این محصولات را در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع خواهید یافت.

16. سفال‌گری در شیراز، سوغاتی آمیخته از خاک و هنر

سفال‌گری هنری است که در بیشتر نقاط جهان وجود دارد. هر منطقه بنا بر فرهنگ و ویژگی‌های خود این هنر را به شیوه‌ای خاص انجام می‌دهد. هنرمندان شیراز نیز از این قاعده مستثنا نبوده و هنر سفال‌گری را بر اساس فرهنگ و تمدن این دیار پیاده‌سازی کرده و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند.

17. پارچه‌های رنگی عشایر، هنری شاد و سرزنده

پارچه‌های رنگارنگی که توسط زنان هنرمند عشایری بافته می‌شوند، محصولاتی هستند که به بازارهای شیراز جلوه‌ای زیبا و شاد بخشیده‌اند. این پارچه‌ها که از سالیان دور در لیست صنایع دستی شیراز قرار گرفته‌اند، گردشگران زیادی را ترغیب به خرید می‌کنند.

18. گیوه شیراز، مخصوص روزهای تابستان

گیوه‌های مرغوب شیراز، پاپوش‌هایی هستند که از چرم و نخ و با گره‌هایی خاص تهیه می‌شوند؛ به گونه‌ای که بر خلاف گیوه‌های شهرهای دیگر، یک سوراخ نمی‌تواند تمام گیوه را خراب کند. گیوه پاپوشی سبک و خنک است که هیچ فشاری به پا وارد نمی‌کند.

19. شیشه‌گری، هنری در موزه‌های ایران

شیشه‌گری هنری است که در بیشتر نقاط ایران از دیرباز وجود داشته و نمونه‌های زیادی از آن در موزه‌های کشورمان دیده می‌شود. در این هنر، هنرمند به شیشه شکل می‌دهد و آن را تبدیل به محصولی زیبا و کاربردی می‌کند. محصولات شیشه‌گری اغلب شامل گلاب‌پاش، گلدان، حیوانات، میوه‌ها و لیوان‌ها و بشقاب‌های تزئینی است.

20. نمدمالی، سوغاتی گرم از شیراز

نمدمالی صنعتی است که در بسیاری از نقاط ایران وجود دارد. نمد، زیراندازی است که از پشم گوسفند تهیه می‌شود و برای روزهای زمستانی بسیار کاربرد دارد؛ مخصوصا در شهرهایی با آب و هوای سرد. علت این‌که نام این صنعت را نمدمالی گذاشته‌اند این است که با مالش مداوم پشم روی زمین به کمک دست و پا تهیه می‌شود. علاوه بر زیرانداز، محصولاتی همچون کلاه، بالاپوش، پاپوش، جلیقه و کت نیز با نمد تهیه می‌شود و ظاهری متفاوت با لباس‌های دیگر دارد.

21. نقاشی مینیاتور، هنر ظریف شیرازی‌های با حوصله

مینیاتور واژه‌ای است که تمامی هنرهای ظریف را شامل می‌شود؛ اما در ایران بیشتر به نقاشی‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها تمام جزئیات یک تصویر طبیعی در قابی کوچک، کشیده شود. نقاشان هنرمند شیرازی از این سبک برای رساندن پیام‌های خود در زمینه‌های فرهنگی، مذهبی، ملی و اجتماعی استفاده کرده و تابلوهایی بی‌بدیل خلق می‌کنند.

صنایع دستی شیراز را از کجا بخریم؟

داشتن شناخت کافی از سوغات و صنایع دستی هر شهری اهمیت زیادی دارد، اما اینکه این کالاها را از کجا تهیه کنیم نکته مهم دیگری است که قبل از سفر باید در مورد آن اطلاعات کافی به دست آوریم. برای خرید صنایع دستی شیراز بهترین کار این است که سری به بازارهای سنتی آن بزنید. مهم‌ترین مراکز خرید شیراز برای تهیه صنایع دستی و هدیه بازار وکیل شیراز، بازار حاجی شیراز، بازار مسگرها و سرای مشیر هستند.