روز صنایع دستی ؛ روزی برای قدردانی از دستانی هنرمند و گمنام

صنایع دستی ترکیبی از هنر و صنعت است. هنری که به اشیا روح می‌دمد تا چشمان بیننده را به تماشا و تحسین وادارد. این هنر گاه به شکل ظرفی میناکاری شده روی طاقچه‌ای کوچک خودنمایی می‌کند و گاه به شکل تاروپودهایی در هم تنیده که کاخی زیبا را مزین می‌کند. هر چه که هست زاده ذهنی خلاق است که از طبیعت اطراف خود الهام می‌گیرد و آن را بازآفرینی می‌کند. شاید اگر ساعت‌ها در طرح و نقش یک فرش غرق شوید، شاهد روایت داستان‌هایی باشید که بر خالق آن گذشته است. به پاس قدردانی از این همه ذوق و قریحه، روز 10 ژوئن برابر با 20 خرداد هر سال را روز جهانی صنایع دستی نامیدند تا اهمیت آن را به ما یادآوری کنند. بیایید کمی درباره روز صنایع دستی بیشتر بدانیم.

صنایع دستی چیست؟

صنایع دستی می‌تواند طیف گسترده‌ای را شامل شود. از کالاهای بسیار خاص و گران بها مانند یک تابلو فرش دستبافت ابریشمی تا یک سبد زیبای بافته شده از نی و بوریا. آنچه که مهم است این است که تمام مراحل ساخت آن توسط دست و ابزارهای دستی انجام شده و آینه تمام نمای فرهنگ و هنر آن منطقه باشد. معمولا صنایع دستی هر منطقه با استفاده از مواد اولیه در دسترس همان جا ساخته می‌شود و طرح‌های به کار رفته در آن هم نمایانگر طبیعت همان منطقه خاص است. برای مثال شهرهای ایران که در لیست شهرهای صنایع دستی جهان ثبت شده‌اند را در ادامه می‌بینید.

• اصفهان: شهر صنایع دستی خلاق در سال 2015
• تبریز: شهر صنایع دستی جهان در حوزه تولید فرش دستبافت در سال 2015
• لالجین: شهر سفال در سال 2016
• مشهد: شهر جهانی گوهرسنگ‌ها در سال 2016
• سیرجان کرمان‌: شهر گلیم شیرکی پیچ در سال 2017
• مریوان: شهر گیوه (کلاش بافی) در سال 2017
• روستای کلپورگان سیستان و بلوچستان: روستای جهانی سفال دست‌ساز در سال 2017
• میبد یزد: شهر زیلوبافی در سال 2018
• آباده فارس: شهر منبت در سال 2018
• روستای خراشاد خراسان جنوبی: روستای جهانی حوله بافی در سال 2018
• زنجان: شهر ملیله در سال 2019
• شیراز: شهر صنایع دستی 2019
• قاسم آباد: شهر چادر شب بافی در سال 2019
• و ملایر: شهر تولید مبلمان چوبی در سال 2019

در سال‌های 2015 تا 2019 شهرهای دیگری از سراسر جهان توانسته‌اند در حوزه‌های مختلف عنوان شهر صنایع دستی جهان را در به خود اختصاص دهند که تعداد آن‌ها 57 شهر از کشورهای مختلف جهان است. بیشتر این شهرها متعلق به چین، هند، شیلی و ایران هستند. این موضوع نشان می‌دهد که پیشینه تاریخی و فرهنگی قوی، تا چه حد می‌تواند بر تولید صنایع دستی آن تاثیرگذار باشد.

روز صنایع دستی و شناسایی اقوام

برای اینکه بتوان درباره یک قوم، منطقه، شهر یا حتی کشور اطلاعات دقیقی به دست آورد باید درباره فرهنگ آن تحقیق کرد. باورها و اعتقادات، زبان، موسیقی، رقص، لباس، غذا و سبک زندگی ابعادی هستند که می‌توانند باعث شناخت دقیق یک قوم شوند. در این میان صنایع دستی به عنوان یک محصول هنری نشات گرفته از فرهنگ آن جامعه نقش بسیار پر رنگی دارد. کافی است درباره طرح‌های روی سفال‌های لالجین یا طرح و نقش فرش تبریز یا سوزن‌دوزی به کار رفته در لباس بلوچی تحقیق کنیم تا فرهنگ این اقوام را بهتر بشناسیم. پس می‌توان نتیجه گرفت سفال، گلیم، فرش، پارچه، میناکاری، منبت و… تنها جنبه تزئینی نداشته و راهی برای شناخت و نزدیکی اقوام به یکدیگر است.

10 ژوئن روز صنایع دستی

در سال 1964 و بعد از جنگ جهانی دوم، همایشی با تمرکز بر صنایع دستی با رویکرد هنری و فرهنگی برگزار شد. در این مراسم بزرگان اهالی هنر و صنعت از 40 کشور دنیا شرکت کردند. نتیجه این همایش تاسیس شورایی تحت عنوان “شورای جهانی صنایع دستی” وابسته به یونسکو بود که دبیرخانه آن در شهر آمستردام هلند افتتاح شد.
4 سال بعد یعنی در سال 1968 ایران برابر با 1347 ایران به عنوان یک کشور قدرتمند در حوزه تولید صنایع دستی و با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی به عضویت این شورا درآمد. در سال 2010 بود که ایران پیشنهاد داد تا روزی را تحت عنوان “روز جهانی صنایع دستی” در نظر گرفته شود. بعد از موافقت شورا، روز 10 ژوئن برابر با 20 خرداد روز جهانی صنایع دستی (World Handicraft Day) نامیده شد.

برنامه های روز صنایع دستی در ایران

اگر ساکن تهران باشید احتمالا درباره بازارچه‌های مختلفی که در محلات تهران به مناسبت روز صنایع دستی برگزار می‌شوند، شنیده‌اید. در این بازارچه‌ها از مناطق مختلف ایران گرد هم می‌آیند و به معرفی و فروش محصولات خود می‌پردازند. این کار فرصت خوبی است تا کارگاه‌های کوچک صنایع دستی به معرفی خود و شهرهایشان بپردازند. علاوه بر این در بازارچه‌ها و نمایشگاه‌های بزرگ‌تر مانند نمونه‌هایی که در نمایشگاه بین‌المللی برگزار می‌شوند، برنامه‌های فرهنگی جذابی هم برگزار می‌شوند مانند اجرای موسیقی و رقص محلی. این برنامه‌ها بیشتر برای عموم مردم برگزار می‌شوند. در حوزه‌های تخصصی‌تر، کنفرانس‌ها و سمینارهایی جهت بررسی دغدغه‌ها و چالش‌های این حوزه برگزار می‌شوند که در آن‌ها راهکارهایی برای حفظ و نگهداری و احیا صنایع دستی در حال فراموشی ارائه می‌شوند. همه این ها بخشی از برنامه های روز صنایع دستی ایران هستند.

معرفی لیست صنایع دستی ایران

خاتم کاری

قلم زنی

لنچ سازی

حصیربافی

سنگ تراشی

چاپ سنتی

چرم دوزی

زیورآلات

شیشه

ملیله

مشبک

مینا کاری

همانطور که گفتیم ایران به دلیل پیشینه فرهنگی و تاریخی خود، صنایع دستی متنوعی دارد. صنایع دستی ایران بر اساس روش و تکنیک ساخت به 370 رشته مختلف تقسیم شده‌اند که در 24 دسته مختلف قرار می‌گیرند. تعدادی از این دسته‌ها شامل موارد زیر هستند.
حصیربافی، خاتم‌سازی، معرق‌کاری، ملیلکه کاری، میناکاری، کنده‌کاری و مشبک روی چوب، حکاکی روی سنگ و معرق سنگ، دوخت چرم، زیورآلات، مشبک کاری، چاپ سنتی، نمد مالی، سفال و سرامیک، شیشه‌گری، محصولات فلزی و آلیاژ، قلم‌زنی، سنگ‌تراشی، بافته‌های داری مثل فرش، گلیم، گبه و…، بافتنی، روکاری، لنج سازی و غیره.

کلام آخر

در این مطلب کوتاه سعی کردیم به طور مختصر درباره روز صنایع دستی توضیحاتی ارائه کنیم. اگر به مطالعه درباره صنایع دستی هر منطقه علاقه‌مند هستید بهتر است مقالات صنایع دستی اصفهان، سوغات شیراز و صنایع دستی کرمان را ببینید. فراموش نکنید صنایع دستی را نمی‌توان با محصولات مشابهی که توسط دستگاه‌های مختلف و به شکل انبوه ساخته می‌شوند مقایسه کرد. درست مثل این است که بخواهید فرش دستبافت را با فرش ماشینی مقایسه کنید. پس اگر می‌خواهید در سفر به نقاط مختلف ایران، از صنایع دستی آن منطقه تحفه‌ای برای دوستان و آشنایان خود تهیه کنید سعی نکنید با چانه‌زدن قیمت کمتری بپردازید فقط به این فکر کنید قطعه‌ای که خریداری می‌کنید چه ارزش معنوی دارد و خالق آن با هنرمندی تمام آن را خلق کرده است.