آشنایی با روز جهانی موزه و معرفی انواع موزه‌ها در ایران

موزه‌ها از جذاب‌ترین جاهایی هستند که می‌توانید به آنجاها سر بزنید. راه رفتن در مقابل ویترین‌ها یا دیوارهایی که اشیا تاریخی در آن‌ها به نمایش گذاشته شده‌اند تجربه بی‌نظیری است. از اولین نمونه‌های نیزه یا خنجرهای سنگی یا حتی اولین سنگ‌های چخماقی که انسان اولیه با آن آتش روشن کرده تا جواهری که روزگاری بر روی تاج پادشاهی در آن طرف دنیا می‌درخشیده، یا جامی که روزگاری پادشاه هخامنشی با آن شراب می نوشیده و تابلویی از یک منظره زیبا که به دست نقاشی ایتالیایی به تصویر کشیده شده است، شاید هم بدن انسانی که به دلیل دفن‌شدن زیر برف یا نمک سالم مانده و اطلاعات زیادی از سبک زندگی گذشتگان در اختیار ما قرار می‌دهد.

موزه‌ها آن‌قدر در پاسخ دادن به سوالات بیشمار بشر درباره گذشته اهمیت دارند که روزی را تحت عنوان روز جهانی موزه در نظر گرفته‌اند.

تاریخچه روز جهانی موزه

در سال 1977شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) روز 18 می را به عنوان روز جهانی موزه تعیین کرد. هر سال یک موضوع بخصوص برای  این روز در نظر گرفته می‌شود. برای مثال موضوعاتی مانند جهانی شدن، مردم بومی، پر کردن شکاف فرهنگی و مراقبت از محیط‌ زیست از مباحثی هستند که در سال‌های مختلف مورد توجه بودند.
این شورا از موزه‌های مختلف جهانی درخواست می‌کند تا در روز جهانی موزه با برگزاری برنامه‌های تفریحی و البته رایگان، تلاش کنند تا اهمیت موزه‌ها را به مردم یادآوری کنند. تعداد موزه‌های شرکت کننده در این برنامه در سال 2009، حدود 20000 موزه در بیش از 90 کشور جهان بوده که در سال 2012 به 30000 موزه در 129 کشور رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که موزه‌های بیشتری تمایل دارند تا در روز جهانی موزه به این همایش بپیوندند.
موضوع روز جهانی موزه در سال ۲۰۲۳ (۱۸ می) موزه‌ها، پایداری و رفاه است. علاوه بر این از سال 2020 تا به امروز، روز جهانی موزه مجموعه از اهداف را برای خود تعیین می‌کند که در راستای اهداف سازمان ملل هستند. در سال 2023 ، سازمان بین المللی موزه ها روی اهداف زیر تمرکز خواهد کرد.

• سلامت و رفاه: تضمین زندگی سالم و ارتقای رفاه برای همه در تمام سنین بخصوص درباره سلامت روان و انزوای اجتماعی
• اقدام مرتبط با اقلیم: مبارزه با تغییرات اقلیمی و اثران آن، استفاده از شیوه‌های کاهش میزان استفاده از کربن
• زندگی در خشکی: حفاظت، بازیابی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم زمینی، تقویت صدای رهبران بومی و افزایش آگاهی در مورد از دست دادن تنوع زیستی

برخی از موزه‌ها در ایران هم در روز جهانی موزه ، با برپایی مراسم‌های مختلف این روز را جشن می‌گیرند و با رایگان‌کردن بازدید از موزه‌ها، مردم را تشویق می‌کنند تا بیشتر به موزه‌ها سر بزنند و کودکان خود را با تاریخ این سرزمین آشنا کنند.

نخستین موزه های جهان

نخستین موزه جهان را معبد خدایان شعر و موسیقی می‌دانند که به بلندای تپه‌ای در آتن قرار گرفته است. در شهر آکسفورد هم موزه‌ای قرار دارد به نام “اشمولین” که قدیمی‌ترین موزه دانشگاهی جهان شناخته می‌شود. در ایران برای اولین بار در زمان قاجار بود که بخشی از کاخ گلستان تهران به عنوان موزه در نظر گرفته شد و اشیا ارزشمندی را در آن به نمایش گذاشتند. امروزه برای حفظ و نگهداری بناهای قدیمی مانند کاخ‌ها و یا خانه‌های تاریخی، آن‌ها را تبدیل به موزه می‌کنند. کاخ سعدآباد در روز جهانی موزه با برگزاری مراسم جشن این روز را گرامی می‌دارد.

انواع موزه

موزه‌ها بر اساس اشیایی که در آ ن‌ها به نمایش در می‌آیند اسامی مختلفی به خود می‌گیرند.
موزه مردم شناسی، موزه تاریخ طبیعی، موزه نظامی، موزه هنری، کاخ موزه، موزه تاریخی و باستان‌شناسی انواع موزه‌هایی هستند که می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید و از تماشای آثار لذت ببرید.

• موزه تاریخی و باستان شناسی

موزه تاریخی و باستان شناسی که به آن موزه مادر هم می‌گویند، همانطور که از نام آن مشخص است موزه‌ای است که در آن اشیا باستانی که در کاوش‌های باستان شناسی به دست می‌آیند، نگهداری می‌شوند. آزمایشات مختلف کربن که روی این اشیا انجام می‌شوند می‌توانند اطلاعات زیادی درباره فرهنگ، هنر، علم، تمدن و شیوه زندگی انسان در دوره‌های مختلف تاریخی ارائه کنند. این مدل موزه‌ها برای علاقه‌مندان به تاریخ بسیار جذاب است.

وجود ابزارهای اولیه که بشر شروع به استفاده از آن‌ها کرده تا کوزه‌ها و ابزار کشاورزی و و پیاله‌های ساخته شده از طلا و نقره و … همگی نشان می‌دهند که بشر چه مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده تا امروز به این مرحله از پیشرفت تکنولوژی برسد و البته که این مسیر تا زمان حضور بشر بر پهنه عالم ادامه خواهد داشت. موزه ایران باستان یا همان موزه ملی ایران، موزه ملی ورسای فرانسه و موزه تاریه واشنگتن از جمله موزه‌های تاریخی و باستان‌شناسی محسوب می‌شوند.

• موزه فضای باز

گاهی اوقات یافته‌های باستان‌شناسی امکان جا‌به‌جایی و نگهداری در موزه‌ها را ندارند و باید در همان محوطه باستانی نگهداری شوند. به همین دلیل فضاهایی ایجاد می‌شوند تا این یافته‌های غیرمنقول در معرض دید عموم قرار بگیرند مانند موزه تخت جمشید، یا موزه هگمتانه همدان، یا موزه محوطه تاریخی بندیان درگز که مربووط به دوره ساسانی است. در این موزه‌ها می‌توانید آثاری که مربوط به همان محوطه است ببینید. موزه تخت جمشید دقیقا شبیه به نمونه تالارهای تخت جشمید ساخته شده تا هماهنگی و هارمونی مناسبی با تخت جمشید داشته باشد و آسیبی بصری به محوطه وارد نکند. در بسیاری از شهرها، در روز جهانی موزه بازدید از این موزه‌ها رایگان است.

• موزه مردم شناسی

موزه مردم شناسی که حتما با آن آشنایی کامل دارید، تقریبا در همه شهرهای گردشگری وجود دارند. این موزه معمولا در ساختمان های تاریخی و نزدیک به یک جای دیدنی ایجاد می شوند تا گردشگران در کنار بازدید از یک محوطه تاریخی از موزه مردم شناسی هم بازدید کنند و از نزدیک با فرهنگ، آداب و رسوم، پوشش، سبک زندگی، اعتقادات، مشاغل و… همان منطقه آشنا شوند. برای مثال موزه مردم‌شناسی قلعه فلک الافلاک و مجموعه گنجعلی خان کرمان از این جمله هستند.

• کاخ موزه ها

بر خلاف موزه‌های مردم شناسی که اطلاعات زیادی درباره نحوه زندگی مردم عادی در دوره‌های مختلف ارائه می‌کنند، کاخ موزه‌ها مستقیما سبک زندگی حاکمان و شاهان را نشان می‌دهند. کاخ موزه‌ها از شناخته‌شده‌ترین و البته محبوب‌ترین موزه‌ها هستند. چون در کنار تماشای معماری و تزئینات زیبای کاخ‌ها، می‌توانند با وسایل شخصی و شبک زندگی شاهان هم آشنا شوند. از زیباترین کاخ موزه‌های ایران می‌توان به کاخ موزه گلستان و مجموعه سعدآباد و کاخ نیاوران اشاره کرد.

• موزه‌های هنری

موزه‌های هنری مخصوص به نمایش گذاشتن آثار هنری مانند نقاشی، مجسمه، آثار هنری فلزی و دیگر آثار هنری هستند که مخلوق استاتید بزرگ هنری هستند. بسیاری از این آثار شاید از دید عموم چندان قابل فهم و درک نباشند ولی کسانی که دید هنری و زیبایی‌شناسی دارند ارزش واقعی این آثار را می‌دانند. موزه هنرهای زیبای تهران و موزه معاصر و همچنین موزه هنرهای تزئینی اصفهان از جمله این آثار هستند.

• موزه علوم و تاریخ طبیعی

موزه علوم و تاریخی طبیعی مخصوص نگهداری گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است. گونه‌هایی که شاید میلیون‌ها سال قبل منقرض شده‌اند ولی آثاری مانند فسیل‌ها اثبات می‌کنند که روزگاری بر روی این کره خاکی زندگی می‌کردند. این موزه‌ها نتیجه تحقیقات ارزشمند افرادی است که سال‌ها بر روی گونه‌های مختلف تحقیق و بررسی کرده‌اند و چه بسا بسیاری از داروها حاصل همین تحقیقات هستند. موزه دارآباد تهران از جمله موزه های تاریخی طبیعی ایران است.

• موزه محلی

گاهی در شهرستان‌های کوچک موزه‌هایی ایجاد می‌شوند که اشیایی مربوط به همان منطقه را به نمایش می‌گذارند. برای مثال خانه‌های مربوط به مشاهیر ادبی و هنری تبدیل یه موزه‌های محلی شده و آثار مربوط به همان منطقه در آن نگهداری می‌شوند.

• موزه هایی مخصوص یک گروه از اشیا خاص

گاهی اوقات بعضی از موزه‌ها مخصوص گروه خاصی از اشیا ارزشمند هستند. برای مثال موزه فرش، موزه آبگینه، موزه زمان و … از این دست موزه‌ها هستند. در موزه زمان انواع ساعت‌های قدیمی که هدیه کشورهای دیگر هستند، به نمایش گذاشته شده‌اند.

• موزه های سیار

گاهی اوقات در برخی مناطق امکان احداث موزه وجود ندارد، اما در عین حال ساکنان آن مناطق حق دارند که به تماشای آثار ارزشمندی که مربوط به فرهنگ و تمدن ایران زمین است آشنا شوند و از نزدیک آن‌ها را ببینند. به همین دلیل آثار سایر موزه‌ها با رعایت تدابیر امینتی و حفظ سلامت اشیا به مناطق مختلف ارسال می‌شوند تا در معرض دید عموم قرار گیرند.

• موزه های نظامی

کاملا مشخص است که چه نوع اشیایی در این موزه‌ها نگهداری می‌شوند. انواع جنگ افزارهای که در دوره‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفتند مانند انواع شمشیر و خنجر و نیزه، توپ، گرز، سپر، تپانچه‌های قدیمی و جنگ افزارهای جدیدتری مانند تفنگ و هفت‌تیر و حتی گاهی تانک و… . موزه نظامی کاخ سعدآباد و موزه دفاع مقدس تهران از این جمله هستند.

• خانه هنرمندان

این موزه‌ها به نمایش آثار متفکران، هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر هر دوره وابسته است. برای مثال موزه نیما یوشیج و موزه استاد شهریار در حوزه ادبیات و موزه استاد ابوالحسن صبا در حوزه موسیقی از این دست موزه‌ها هستند. این نوع موزه‌ها در اروپا بسیار رایج هستند مانند خانه شکسپیر که به نمایش آثار این نویسنده بزرگ اختصاص دارد.

• موزه های روستایی

یکی دیگر از انواع موزه‌ها که جذابیت‌های خاص خود را دارد، موزه‌های روستایی هستند. در این موزه‌ها انواع دست‌بافته‌های روستایی و لباس و… به نمایش گذاشته می‌شوند. شما می‌توانید از بخش صنایع دستی موزه‌های روستایی صنایع‌دستی آن منطقه را هم خریداری کنید. از بهترین نمونه‌های موزه روستایی می‌توان به موزه روستایی گیلان اشاره کرد.

کلام آخر

روز جهانی موزه به منظور نشان دادن میزان اهمیت موزه‌ها در شناخت افراد با تاریخ و فرهنگ و تمدن هر ملتی در نظر گرفته شده است. بازدید از موزه‌ها در مناطق مختلف باعث ایجاد نوعی حس نزدیکی فرهنگی و برداشته شده مرزهای منطقه‌ای و قومیتی می‌شود. کافی است در راهروهای یک موزه مردم شناسی بچرخید تا ببینید که چقدر قرابت فرهنگی میان آدم‌های مختلف وجود دارد و مرزهای جغرافیایی که ما ایجاد کرده‌ایم چندان اعتباری ندارند. اگر تجربه جالبی از موزه‌گردی دارید خوشحال می‌شویم در بخش کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.