صنایع دستی کرمان ؛ هنر فاخر کویرنشینان

کرمان یکی از استان‌های محبوب برای علاقه‌مندان به درخشش آفتاب و شن‌های گرم کویری است. این استان دیدنی‌های زیادی دارد که هر یک از نظر تاریخی یا طبیعی بسیار ارزشمند هستند. بیابان لوت، یخدان مویدی، بازار وکیل، گنبد جبلیه، ارگ بم، روستای صخره ای میمند، ارگ راین، موزه سکه، آرامگاه شاه نعمت الله ولی،  و… از جمله جاهای دیدنی کرمان هستند که پیشنهاد می‌کنیم حتما در لیست بازدیدهای خود قرار دهید. بازدید از جاهای دیدنی بخش مهمی از سفر را تشکیل می‌دهد اما همه سفر نیست. معمولا در آخرین‌های روزهای سفر، مسافران به تکاپو می‌افتند تا برای دوستان و خانواده خود از سوغات و صنایع دستی کرمان هدیه‌ای بخرند.

سوغات کرمان شامل انواع شیرینی و محصولات کشاورزی است و تهیه آن‌ها هزینه زیادی ندارد، اما اگر به دنبال هدیه‌ای گران‌بها و ماندگارتر می‌گردید، صنایع دستی کرمان گزینه بهتری است.

1. قالی کرمان

در باب تمجید از قالی کرمان همان ضرب‌المثل معروف بس که می‌گویند فلان کس مثل قالی کرمان می‌ماند و هرچه می‌گذرد جوان‌تر می‌شود. این ضرب‌المثل حکایت از این دارد که قالی کرمان هر چه پا بخورد ارزش خود را از دست نمی‌دهد و همواره گران‌بها باقی می‌ماند. قدمت قالی کرمان هم به یک روز و دو روز برنمی‌گردد بلکه یادگاری به‌جامانده از عصر صفویان در دوران شکوفایی کرمان است.
تنوع رنگ، ظرافت و ریزه‌کاری نقوش به‌کاررفته در قالی‌های کرمان واقعاً مثال‌زدنی است و ازآنجایی‌که از مواد اولیه مرغوب رنگ‌های طبیعی در بافت آن استفاده می‌شود، این قالی‌ها دوام و کیفیت بسیار بالایی دارند.

2. قالیچه افشاری

قالیچه افشاری یا فرش افشار از محبوب‌ترین فرش‌های عشایری ایران است که شهرتی جهانی دارد. این قالیچه‌ها اغلب توسط ایل افشار بافته می‌شوند که شامل شهرهای بابک، سیرجان، بافت، رابر و جیرفت است. قالیچه افشاری جزو مهم‌ترین صنایع دستی کرمان محسوب می‌شود و دارای یازده طرح مختلف از جمله گل حشمت، طرح ابری، دوگل پاریزی، طرح سه کله، منبری، موسی خانی، جنگلی و… است. در بافت این نوع قالیچه از رنگ‌های لاکی، قهوه‌ای، کرم، مشکی و سرمه‌ای به وفور استفاده می‌شود.

3. گلیم شیریکی پیچ

گلیم‌بافی هنر دیرینه‌ای در کرمان محسوب می‌شود و تاریخ‌دانان قدمت آن را به زمان افشار و صفویه نسبت می‌دهند؛ یعنی زمانی که ایلات بوچاقچی و افشار به کرمان وارد شدند. گلیم شیریکی پیچ (شیرکی پیچ) سیرجان از گلیم‌های معروف و منحصربه‌فردی در نوع بافت و طرح به شمار می‌رود، چراکه این گلیم ترکیبی از گلیم و قالی است و پودها نقشی در بافت آن ندارند و تنها تارها هستند که شکل نهایی آن‌ها را می‌سازند. سیرجان و روستای دارستان که به‌عنوان دهکده گلیم در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، مرکز و قطب اصلی این هنر نفیس تلقی می‌شوند.

4. پته‌ دوزی کرمان

پته‌دوزی از هنرهای دستی شاخص و از معروف‌ترین صنایع دستی کرمان تلقی می‌شود که به دستان هنرمند بانوان شهر خلق می‌شود. برای خلق این هنر، پارچه‌ای پشمی یا پنبه‌ای به نام عریض و ریس (نخ‌های رنگی و پشمی) نیاز است و البته قدری ذوق و خلاقیت زنان و دختران شهر، تا طرح‌های ذهنی و یا نقوش باستانی را پیاده کنند. این هنر از زمان صفویان در ایران رواج دارد و از سوزن‌دوزی‌های بسیار قدیمی کشور محسوب می‌شود.

5. گبردوزی کرمان

گبردوزی یا زرتشتی‌دوزی هنری است که به دستان هنرمند زرتشتیان ایرانی خلق شده و در زمان ساسانیان تأثیراتی بر هنر اروپاییان، ژاپنی‌ها و چینی‌ها داشته است. درگذشته از پارچه‌های گبردوزی شده برای لباس عروس و دختران استفاده می‌شد. در این هنر با نخ ابریشمی طرح‌های طاووس، درخت و گل نقوش بسیار ظریفی بر روی پارچه می‌اندازند. ظرافت گبردوزی‌های کرمان به حدی است که رد بخیه‌ها را تنها با ذره‌بین می‌توان مشاهده کرد.

6. عریض بافی کرمان

عریض بافی هنر در حال انقراضی است که در آن نوعی پارچه ضخیم پشمی تولید می‌شود. این پارچه که اغلب به‌عنوان پارچه زیرین پته‌دوزی مورداستفاده قرار می‌گیرد، در قدیم به‌عنوان پارچه کت و پالتو هم به کار می‌رفت. درگذشته‌ای نه‌چندان دور این هنر به‌طور کامل به‌وسیله دستگاه‌های بافندگی چوبی انجام می‌شد اما امروز ماشین‌های اتوماتیک جای این دستگاه‌ها را گرفته‌اند و خروجی آن‌ها ظرافت و کیفیت طرح‌های قبلی را ندارند.

7. شال‌بافی کرمان

هنر شال‌بافی در این شهر پیشینه‌ای دیرینه‌تر از فرش‌بافی دارد، اقتباس طرح‌های قدیمی فرش کرمان از طرح‌های به‌کاررفته در شال‌های این دیار گواهی بر این مدعاست. در بین هنرهای بافندگی، این هنر از گذشته تاکنون در کرمان رواج گسترده‌ای داشته و استقبال خریداران و دوستداران شال کرمانی بر اشتغال مردم به شال‌بافی دامن زده است. در مغازه‌های شال‌فروشی کرمان طرح‌های متنوع لاجوردی، بوته‌ای، لاکی، شاخ گوزنی، احرامی، ترمه و زنگاری که اغلب در ابعاد سه متری بافته‌شده‌اند، عرضه می‌شوند.

8. خورجین کرمانی

درگذشته استفاده از خورجین بر پشت حیوانات باری و دوچرخه مرسوم بوده است اما امروزه طرفداران چندانی ندارد. عشایر و برخی روستاییان این استان هنوز هم اقدام به بافت خورجین‌هایی با طرح‌های متقارن با استفاده از نخ پنبه، نخ‌های پشمی می‌کنند. ناگفته نماند که این کیسه‌ها کماکان به‌عنوان یکی از اقلام جهیزیه عروس و یا محلی برای نگهداری اشیا قیمتی در بین عشایر مورداستفاده قرار می‌گیرد.

9. ظروف مسی کرمان

علاوه بر کاربرد، زرق‌وبرق خیره‌کننده ظروف مسی همیشه زینت‌بخش منازل و آشپزخانه ایرانیان بوده است. ظروف مسی کرمان از جهت کیفیت و دوام بسیار ارزشمند تلقی می‌شود زیرا معادن بزرگ مس در این شهر قرار دارند. مسگران باتجربه کرمانی با تولید ظروف و اشیا تزئینی مسی چنان هنری به خرج داده‌اند که بعید است با عبور از بازارشان دست‌خالی به شهر خود بازگردید.

10. آجیده‌ دوزی کرمان

آجیده‌دوزی با نام‌های دیگری مثل لایه‌دوزی و پنبه‌دوزی هم شناخته می‌شود، این نام‌ها هم ارتباط مستقیمی با نحوه دوخت‌و‌دوز این هنر دارد. در آجیده‌دوزی این هنر باسابقه ایرانی، لایه‌ای پنبه بین دو پارچه قرار می‌گیرد و سپس هنرمندان خوش‌ذوق کرمانی با صبر و حوصله‌ای بی‌مثال اقدام به دوخت طرح‌های برجسته و خوش‌نقش‌ونگار بر روی پارچه می‌کنند.

11. مفرشو کرمان

مفرشو که به شکل مفشو هم تلفظ می‌شود، یک نوع کیسه تزئینی زیباست که امروزه به شکل مدرن‌تر تولید شده و بانوان جوان از آن به عنوان کیفی استفاده می‌کنند. این کیسه یا کیف از یک پارچه دایره‌ای آسترکشی شده تشکیل شده که محیط دایره را سجاف دوزی می‌کنند و یک کناف از آن عبور می‌دهند. این کناف برای بستن کیف استفاده می‌شود. تزئینات روی کیف جذاب‌ترین بخش ماجرا است که هر کسی طرح مورد نظر خود را به صورت ذهنی روی آن پیاده می‌کند. این کیسه در گذشته کاربری‌های متفاوتی مانند نگهداری قند حبه شده، داروهای گیاهی و وسایل دوخت و دوز مانند نخ و سوزن داشته است.

14. حصیربافی کرمان

حصیربافان کرمانی رشته‌های حاصل از الیاف گیاهی را درهم می‌تنند تا یکی از زیباترین صنایع‌دستی کرمان را خلق کنند. اگرچه اغلب افراد حصیربافی را مختص مناطق شمالی کشور می‌دانند، اما این هنر در شهر کرمان هم حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و برای بافت کلاه، سبد و انواع ظروف به کار گرفته می‌شود.

15. ترمه کرمان

ترمه پارچه نفیس و گران‌بهایی است که با الیاف بسیار لطیف در طرح‌های گل‌های شاه‌عباسی و بته‌جقه در شهرهای مختلف ایران از جمله یزد عرضه می‌شود. کرمانی‌ها هم دستان توانایی در ترمه‌بافی دارند و با مراجعه به بازارهای کرمانی می‌توانید خوش‌نقش‌ترین ترمه‌ها را خریداری کنید.

16. ساخت ساز در کرمان

ساخت انواع سازهای ویولن، تار، سنتور و… ازجمله هنرهای دستی درخشان استان کرمان است که به دستان هنرمندان باتجربه شهر انجام می‌شود. استاد حسین مسعود از هنرمندان نامی عرصه ساز سازی، در ساخت انواع ساز تبحر و شهرت زیادی دارند. برای خرید سازهای دست‌ساز و باکیفیت می‌توانید سری به کارگاه‌های ساز سازی کرمان بزنید.
تا اینجا به معرفی معروف‌ترین سوغات کرمان پرداختیم، علاوه بر موارد ذکرشده انواع دیگری از صنایع‌دستی مثل جاجیم، مشبک کاری با چوب، معرق چوب، مشبک چوب، آثار نفیس قلم‌زنی و محصولاتی نظیر چاقو، انبر و قندشکن هم به‌عنوان سوغات‌های ارزشمند این استان شناخته می‌شوند.

از دیگر هنرها و صنایع دستی کرمان می‌توان به سیس بافی، اسفنددوزی، سرمه سنگ، کاشی و سرامیک رفسنجان، کلاه پیشی و سفتو، خوس دوزی و چاقوسازی راین از دیگر هنرهای محبوب کرمان محسوب می‌شوند.

اقامت در کرمان

زمانی که به این استان وارد می‌شوید با حجم انبوهی از جاهای دیدنی کرمان مثل مجموعه گنجعلی خان کرمان و باغ شازده ماهان مواجه می‌شوید. در برنامه‌ریزی سفر خود جوری عمل کنید که هیچ‌یک از جاذبه‌های مهم این شهر تاریخی را از دست ندهید. پیشنهاد می‌کنیم خرید سوغات و صنایع دستی کرمان را به لحظات آخر سفر  نیاندازید چون ممکن است به خاطر نداشتن زمان کافی سوغات و هدایای مورد نظر خود را نتوانید بخرید و پشیمان شوید. برای انتخاب بهترین اقامتگاه هم کافی است سری به وب‌سایت هومسا بزنید و با جستجوی کلمه کرمان در بخش جستجوی سایت، فهرستی از انواع اقامتگاه را مشاهده کنید. باکمی گشت‌وگذار و مقایسه می‌توانید به‌راحتی اقدام به اجاره ویلا و سوئیت در کرمان کنید و از سفر خود نهایت لذت را ببرید.

سخن آخر

گردش در میان مغازه‌های رنگارنگ هر شهر و خرید سوغاتی و صنایع دستی از تفریحات جذاب هر سفر محسوب می‌شود که پیوند عمیقی با هنر و فرهنگ مردم بومی دارد. استان کرمان هم به دلیل غنای فرهنگی و هنری و تولید محصولات باکیفیت، مقصد بی‌نظیری برای خرید یادگاری و سوغات شناخته می‌شود. در این مطلب سعی کردیم معروف‌ترین صنایع دستی کرمان را معرفی کنیم تا برای تصمیم‌گیری و خرید راه آسانی را پیش روی شما قرار دهیم.

سوالات متداول

معروف ترین صنایع دستی کرمان کدامند؟

قالی کرمان، قالیچه افشاری، گلیم شیریکی پیچ، پته‌ دوزی، گبردوزی، عریض بافی کرمان، شال‌بافی، خورجین، ظروف مسی کرمان، آجیده‌ دوزی کرمان، مفرشو، منبت‌ کاری، سیس‌بافی و…