میدان امیرچخماق یزد ؛ معروف ترین بنای تاریخی یزد

میدان امیرچخماق یزد یکی از زیباترین و معروف‌ترین بناهای تاریخی یزد است که تقریبا هیچ گردشگری بدون بازدید از این میدان، شهر را ترک نمی‌کند. میدان امیرچخماق با بافت تاریخی خود در کنار چهارراه شهدا، خیابان امام خمینی (ره) و در امتداد خیابان سلمان فارسی واقع شده است. این میدان که یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد هم به شمار می‌رود، نه تنها برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد بلکه از قدیم، محلی برای تجمع مردم یزد در مراسم‌های مختلف مذهبی-سیاسی مانند عزاداری‌ها و راهپیمایی‌ها بوده و به نوعی با هویت این مردم گره خورده است.

در گرداگرد میدان امیرچخماق، بناهای تاریخی ارزشمند و منحصربه‌فردی مانند نگین‌هایی بر گرد یک انگشتر بنا شده است. تکیه امیرچخماق، مسجد امیرچخماق، آب‌انبار امیرچخماق، آب‌انبار ستی فاطمه، و آرامگاه ستی فاطمه از جمله آثار فاخر ساخته‌شده در میدان امیرچخماق یزد هستند.

برای آشنایی کامل با این میدان تاریخی، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید؛ ما در این مقاله راهنمای شما خواهیم بود تا میدان را به‌طور کامل به شما معرفی کنیم.

امیرچخماق کیست؟ تاریخچه ساخت میدان امیرچخماق یزد

امیرچخماق یکی از امیران شاهرخ تیموری بود که در قرن نهم هجری به حکومت یزد منصوب شد. امیرچخماق و همسرش ستی فاطمه به عمران و آبادانی یزد اهمیت بسیاری می‌دادند و اقدامات مثبت زیادی هم انجام دادند.

تکیه امیرچخماق، مسجد جامع نو، آب‌انبار ستی فاطمه و آب‌انبار امیرچخماق که همگی جزو آثار تاریخی یزد هستند، در زمان حکومت امیرچخماق ساخته شدند. البته خدمات امیرچخماق و همسرش فقط به ساخت بناهای تاریخی محدود نبود؛ آن‌ها اقدامات سازنده دیگری مانند حفر چاه و احیای آب محله دهوک، ساخت گرمابه، ساخت منبر در مسجد جامع و بهبود وضعیت باغ حکمرانان را در یزد انجام دادند.

آشنایی با جاذبه‌های میدان امیرچخماق یزد

یزد به دلیل بافت تاریخی منحصربه‌فرد، معماری زیبا و سازگار با اقلیم بیابانی، توجه‌های زیادی را به خود جلب کرده و اولین و تنها شهر ایران است که نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. البته این فقط میدان امیرچخماق و بافت تاریخی شهر نیست که یزد را به یک شهر گردشگری تبدیل کرده بلکه در سفر به این منطقه می‌توانید از بناهای تاریخی، باغ‌های ایرانی، آتشکده، موزه و… هم بازدید کنید.

میدان امیرچخماق یزد در واقع مجموعه‌ای از چندین بنا است که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

تکیه امیرچخماق؛ شاخص‌ترین نماد بصری میدان امیرچخماق

شاخص‌ترین نماد بصری میدان امیرچخماق، که معمولا در عکس‌ها هم مشاهده می‌شود، تکیه امیرچخماق است. این سازه آجری در گذشته مکانی برای نشستن شاهان و زنان، برای تماشای مراسم عزاداری و نخل‌برداری بوده که با شاه‌نشین‌های قوسی شکل و به‌ صورت یازده ردیف عمودی و قرینه ساخته شده است. سه ردیف وسطی سه طبقه و ردیف‌های کناری به‌صورت دو طبقه ساخته شده‌اند.

غرفه میانی تکیه بلندتر از سایر ردیف‌ها و مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا است و کتیبه‌ای در آن بکار رفته که تاریخ ۱۲۵۸ هجری قمری (۱۲۲۱ هجری شمسی) را نشان می‌دهد. در بالای ردیف وسطی تکیه که بخش شاه‌نشین آن است دو مناره بلند و کاشی‌کاری‌شده ساخته ‌شده که در زمان قاجار به تکیه اضافه شده است.

مسجد امیرچخماق؛ کهن‌ترین بنای میدان

مسجد امیرچخماق که به مسجد جامع نو و مسجد دهوک هم معروف است، در سال 841 هجری قمری در ضلع جنوبی میدان بنا شده است. این بنا از نظر وسعت و زیبایی دومین مسجد مهم یزد پس از مسجد جامع است. در ساخت این بنا از کاشی‌کاری معرق استفاده ‌شده که به زیبایی آن افزوده است.

گنبد مسجد با کاشی‌کاری‌های سبز زیبا مزین شده و روی کمربند دور گنبد عبارت «السلطان ضل الله» به خط کوفی بنایی کار شده است.

از ویژگی‌های بسیار مهم و خارق‌العاده‌ای که در معماری یزد دیده می‌شود ساخت بناهای سازگار با اقلیم و آب‌و‌هوای خطه بیابانی یزد است. مسجد امیرچخماق هم متاثر از این ویژگی، دارای دو شبستان تابستانی و زمستانی است. هوای شبستان تابستانه با استفاده از بادگیری که در بالای آن است در تابستان خنک و مطبوع می‌شود. شبستان زمستانی هم با کمک انعکاس نور خورشید در سنگ‌های مرمرین شبستان گرم می‌شود.

مسجد امیرچخماق مناره ندارد برای این موضوع دو احتمال وجود دارد اول اینکه مساجدی که بانی آن بانوان بوده‌اند بدون مناره ساخته می‌شده‌اند و دوم برای ایجاد اتحاد بین شیعه و سنی، چرا که مساجد شیعیان دو مناره و مساجد اهل سنت یک مناره دارد در نتیجه بری ایجاد اتحاد بین شیعه و سنی این مسجد، بدون ‌مناره ساخته شده است.

آب‌انبار ستی فاطمه یزد

به دلیل کویری و خشک بودن خطه یزد، در قدیم از روش‌های مختلفی برای ذخیره آب استفاده می‌شده است. آب‌انبارها و قنات‌های یزد از روش‌های مرسوم ذخیره آب در گذشته هستند. بی‌شک بدون وجود این روش‌های ذخیره‌سازی زندگی در دل کویر امکان‌پذیر نبود.

آب‌انبار ستی فاطمه در آن زمان با هدف ذخیره آب، در ضلع شمالی میدان امیرچخماق یزد ساخته شد. این بنا دارای پنج بادگیر هشت‌وجهی است وجود بادگیرها به تهویه و خنک‌کردن فضای آب‌انبار کمک می‌کند. گنبد تخم‌مرغی و سر در آجری آب‌انبار هم از اجزای مهم معماری آن هستند.

آب‌انبار تکیه امیرچخماق

آب‌انبار تکیه یا آب‌انبار حاجی قنبر در زمان امیرچخماق و با دستور نظام‌الدین، حاجی قنبر جهانشاهی ساخته ‌شده است. این آب‌انبار خزینه‌ای به قطر 9 متر و عمق 14 متر دارد و دارای چهار بادگیر چهاروجهی است.

سطح زمین با 50 پله به محل برداشتن آب متصل می‌شود. تمام بدنه آب‌انبار در زیر زمین قرار دارد، حتی گنبد تهویه هوای آن هم در دل زمین تعبیه شده است.

نخل امیرچخماق

نخل‌گردانی از مراسم مرسوم بین یزدی‌ها و مراسمی نمادین برای تشییع پیکر مطهر سیدالشهدا است. نخل، یک سازه چوبی است که از اتصال قطعات کوچک چوب تشکیل می‌شود.

نخل امیرچخماق بازمانده دوره صفوی و قدمت 450 ساله دارد. این نخل بیشتر به نخل حیدری‌ها معروف است و در روز عاشورا بر روی دستان بیش از 150 نفر برای بزرگداشت یاد امام حسین (ع) و شهدای واقعه عاشورا حمل می‌شود. این نخل به شکل درخت سرو و نمادی برای آزادگی ساخته شده است.

آرامگاه ستی فاطمه زنانه‌ترین آرامگاه ایران

خبرگزاری صداوسیما: عکس از مصطفی سلمانی

ستی فاطمه همسر امیرچخماق که از زنان خیرخواه زمان خود بود، همراه با همسرش اقدامات عمرانی زیادی مانند ساخت مسجد، گرمابه و… را در شهر یزد انجام داد. به‌راستی لقب ستی به معنای بلندمرتبه، برازنده اوست!

ستی فاطمه آرامگاه خود را در زمان حیاتش در ضلع شمالی میدان ساخت. این بقعه کوچک با ظرافت و زیبایی خاصی ساخته و تزئین شده است و روحیات زنانه کاملا در تزئینات آن به چشم می‌خورد.

آرامگاه ستی فاطمه یک اتاق کوچک گنبددار با پوشش داخلی گچی است. گنبد آجری آن تنها گنبد خیاره‌ای موجود در ایران است که به سبک معماری تیموری ساخته ‌شده و در راس آن کاشی‌کاری‌هایی به رنگ سبز انجام شده است. مشابه این گنبد را می‌توانید در گنبد آرامگاه بانو گوهرشاد در هرات افغانستان هم ببینید.

مزار ستی فاطمه در مرکز اتاق و از دو طبقه سنگ مرمر ساخته شده است و روی آن یک سرو به نشانه جاودانگی و معاد حک کرده‌اند.

بازار حاجی قنبر یزد

یکی دیگر از بناهای اطراف میدان امیرچخماق یزد، بازار حاجی قنبر است. بازاری با تزئینات کاشی‌کاری و به‌صورت سرپوشیده، برای حفظ عابران از سرمای زمستان و آفتاب تابستان. از طریق غرفه میانی تکیه امیرچخماق می‌توان به بازار حاجی قنبر دسترسی داشت.

عمده کالاهایی که در این بازار به فروش می‌رسد، پارچه، شیرینی، طلا و فرش است. همچنین کارگاه‌های صنفی مانند کارگاه رنگرزی (رنگ‌آمیزی الیاف)، شکارگاه مازاری (ساییدن برگ حنا و رنگ طبیعی)، کارگاه حلوایی (فرآوری کنجد و تهیه حلواارده) در این بازار فعالیت می‌کنند.

در زمان پهلوی به دلیل احداث خیابان، این بازار به دو بخش تقسیم شده و بخش‌هایی از آن از بین رفته‌ است. بخش شمالی که به آن قیصریه گفته می‌شود، از رونق بیشتری برخوردار است.

به جز دیدن آثار تاریخی چه تفریحاتی می‌توان انجام داد؟

درست است که عمده هدف افرادی که به دیدن میدان امیرچخماق می‌روند یک بازدید تاریخی و آشنایی با میدان امیرچخماق است؛ اما در کنار این بازدید می‌توان تفریحات دیگری هم انجام داد. موارد زیر از جمله تفریحاتی هستند که در گردش میدان امیرچخماق یزد می‌توان انجام داد.

• نشستن و استراحت در کنار حوض میدان و لذت بردن از فضا
• بازدید و خرید سوغات و شیرینی‌های مخصوص یزد از مغازه‌های درون بازارچه
• نوش‌جان کردن یک وعده غذای خوشمزه در کافه‌های یزد که نزدیک به میدان هستند
• بازدید از دیگر بناهای تاریخی نزدیک میدان مانند:
  • خانه تاریخی سیگاری‌ها (8 دقیقه پیاده‌روی)
  • بازار خان (8 دقیقه پیاده‌روی)
  • موزه آب ایران در خانه کلاهدوزها (4 دقیقه پیاده‌روی)

مسیر دسترسی به میدان امیرچخماق یزد

برای رسیدن به میدان امیرچخماق یزد اگر با خودروی شخصی سفر می‌کنید می‌توانید با پرس‌وجو یا اپلیکیشن‌های مسیریابی به خیابان سلمان فارسی و به میدان امیرچخماق برسید.

در صورت استفاده از تاکسی هم نگران نباشید چون رانندگان، این میدان را مثل کف دست‌شان را می‌شناسند.

برای استفاده از اتوبوس، کافی است سوار اتوبوس‌های خط پایانه دروازه قرآن–پایانه شهدای محراب شوید و در چهارراه شهدا پیاده شوید. همچمین می‌توانید از اتوبوس‌های خط چهارراه بعثت–راه‌آهن استفاده کنید و خود را به چهارراه شهدا برسانید. از چهارراه شهدا تا میدان امیرچخماق یزد مسافت کوتاهی را باید پیاده‌روی کنید.

و در نهایت اگر دوست داشتید تا میدان پیاده‌روی کنید و از مسیر لذت ببرید، باید خود را به خیابان‌های منتهی به میدان یعنی خیابان سلمان فارسی، قیام یا امام برسانید.

آدرس میدان امیرچخماق

چهارراه شهدا، خیابان امام خمینی (ره) و در امتداد خیابان سلمان فارسی

اقامت در خانه‌های تاریخی یزد؛ یک تجربه منحصربه‌فرد

یکی از فاکتورهای بسیار مهم که در هر سفری باید به آن توجه کنید، اقامت در آن شهر است. شما با مراجعه به سایت هومسا، از میان تایپ‌های مختلف اقامتی مانند هتل، بومگردی، بوتیک هتل، سوئیت و ویلا می‌توانید بهترین گزینه را انتخاب کنید. اجاره ویلا و سوئیت در یزد متناسب با بودجه و سلیقه شما به راحتی در هومسا امکان‌پذیر است، اما فراموش نکنید اقامتگاه‌های بوم‌گردی این شهر را  هم بررسی کنید. این واحدها در واقع همان خانه‌های تاریخی هستند که با تغییر کاربری و مجهزشدن به وسایل مدرن، آماده پذیرایی از مهمانان هستند مانند بوم‌گردی الماس، هتل کاروانسرای مشیر، بوم‌گردی سنتی شهرزاد، اقامتگاه سنتی پارسیک و غیره.

پس برای رزرو اقامتگاه و بازدید از میدان امیرچخماق یزد و سایر بناهای دیدنی این شهر، هومسا را فراموش نکنید.

خلاصه آنچه در گردش به دور میدان امیرچخماق یزد گذشت

میدان امیرچخماق یزد به دلیل معماری و قدمت بناهای ساخته‌شده در آن از اهمیت ویژه‌ای برای گردشگران و علاقه‌مندان به بناهای تاریخی برخوردار است. این میدان که در مرکز شهر یزد و در نزدیکی خیابان سلمان فارسی واقع شده شامل بناهایی مانند مسجد امیرچخماق، تکیه امیرچخماق، بازار حاجی قنبر، آرامگاه ستی فاطمه همسر میر چخماق و دو آب‌انبار تکیه میر چخماق و آب‌انبار ستی فاطمه است.

برای بازدید کامل از این میدان و بناهای تاریخی آن به 1.5 الی 2 ساعت زمان نیاز دارید. بهترین فصل بازدید، پاییز و بهار است و به دلیل گرمای شدید یزد در تابستان بازدید در این فصل توصیه نمی‌شود.

همچنین برای اقامت و اجاره ویلا و سوئیت در یزد می‌توانید با مراجعه به سایت هومسا با توجه به سلیقه و بودجه خود بهترین انتخاب را داشته باشید.