آرامگاه حافظیه شیراز، بازدید از کوی دوست

طبق روال همیشگی در هومسا عزم سفر کرده‌ایم. این بار برای تعیین مقصد تفالی زدیم به لسان غیب حضرت حافظ شیرازی و چه پاسخ خوشی گرفتیم:
«بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد بود»
هوای شیراز کردیم و بوی بهارنارنج. کوله‌بارمان را بستیم به‌قصد کوی یار، به‌سوی آرامگاه حافظیه شیراز و برای سفر چه چیزی بهتر از هم‌سفر خوب! به همین جهت از شما دعوت می‌کنیم که هم‌سفر خوب ما در بازدید از آرامگاه حافظ از محبوب‌ترین جاهای دیدنی شیراز باشید تا با هم از این مکان زیبا و عرفانی دیدن کنیم.

خانه دوست، آرامگاه حافظ شیرازی کجاست؟

برای بازدید از آرامگاه حافظ ابتدا باید بدانیم حافظیه کجاست؟ آرامگاه حافظ در شمال شرق شهر شیراز و در بخش جنوب دروازه قرآن، حدفاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات واقع شده است. مزار مطهر حافظ در باغ مصلا که بسیار مورد علاقه او و مورد استفاده در اشعارش بوده است، قرار دارد.
حافظیه همه‌ ساله میزبان شیفتگان شعر و ادب فارسی از سراسر ایران و جهان است. فقط ایرانیان عاشق او نیستند؛ اشعار حافظ شهرت جهانی دارد. برای مثال گوته شاعر معروف آلمانی یکی از شیفتگان غزلیات حافظ بوده و علاقه شدیدی به سرودن اشعاری با رنگ و بوی اشعار حافظ و برگرفته از آثار او داشته است.

با حافظ بیشتر آشنا شویم

حافظ یا همان خواجه شمس الدین محمد بن بهاالدین، روزی در سال 727 هجری قمری پا به این دنیای فانی گذاشت و لحظه‌ای در سال 792 هجری قمری، چشم از جهان فروبست. او 65 سال عمر پربار داشت و چنان زندگی کرد که در قلب فرهنگ و هنر مردم جهان، جاودانه شد. اشعار به جای مانده از او زمان و تاریخ را پشت سر گذاشت، تفاوت‌های زبانی را کنار زد و در قلب و روح هر انسان آزاده‌ای در گوشه‌وکنار دنیا نفوذ کرد. با نام‌های مختلفی مانند لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا و ناظم الولیا خوانده شد و با تار و پود ادبیات و فرهنگ ایران زمین به شکلی عمیق گره خورد.

تاریخچه ساخت آرامگاه حافظیه شیراز

بنای زیبایی که اکنون بر مزار حافظ قرار دارد، کمتر از صد سال پیش ساخته شده و از اول به این شکل نبوده است. البته در طی سالیان، توجه زیادی به ساخت مقبره‌ای برای حافظ شده است و همین توجه، اهمیت این شاعر بزرگ نزد ایرانیان را نشان می‌دهد.

ساخت بنای اولیه در زمان تیموریان

64 سال پس از فوت حافظ یعنی در سال 856 هجری قمری، برای اولین بار میرزا ابوالقاسم گورکانی حاکم فارس به وزیرش محمد یغمایی دستور داد تا بنایی به‌عنوان آرامگاه حافظ بنا کند. یغمایی بنایی گنبدی شکل به همراه حوضی که از آب رود رکن‌آباد پر می‌شد، در آنجا احداث کرد. گویی که این مکان بهشت زمینی حافظ است و پیش از مرگش به چنین چیزی وصیت کرده است.

بده ساقی می باقی که در جنت نخواهی یافت
کنار آب رکن‌آباد و گلگشت مصلا را

مرمت بنا در زمان حکومت صفویان و افشار

در زمان حکومت صفویان، شاه‌عباس صفوی و در زمان افشاریه، نادرشاه بنای اولیه را مرمت و سعی کردند به بهترین شکل از آرامگاه حافظ نگهداری کنند.

زندیه پا را فراتر از مرمت می‌گذارد

در سال ۱۱۸۷ ه‍..ق کریم‌خان زند تغییرات اساسی در ساخت آرامگاه حافظ ایجاد کرد. وی محوطه باغ را بزرگ‌تر و محصور کرد و در وسط باغ تالاری بنا کرد. این تالار که ایوانی با چهار ستون سنگی تراش‌خورده با دو اتاق در ضلع شرق و غرب آن بود؛ فضای باغ را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرد. در این زمان همچنین سنگ مرمری بر روی مزار گماشته شد که اشعاری از خود حافظ با خط نستعلیق روی آن حک شده بود. این سنگ مرمر هنوز هم روی مزار قرار دارد.

نوشته‌های روی سنگ قبر حافظ

بر روی سنگ قبر ابتدا عبارت «اَنتَ الْباقیُ و کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ» نوشته‌ شده و زیر آن غزلی با مطلع «مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم/طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم» حک شده است. بر حاشیه سنگ هم غزلی با مطلع «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/پیوسته در حمایت لطف اله باش» به چشم می‌خورد.

آنچه از بعد از زندیه تا پهلوی بر حافظیه گذشت

پس از زندیه نیز اقداماتی در حافظیه انجام شد که البته بیشتر در قالب مرمت بود.
⦁ در سال 1273 ه.ق بنا توسط تهماسب میرزا مویدالوله مرمت شد.
⦁ فرهاد میرزا معتمدالدوله در سال 1295 ه‍.ق حصاری آهنی روی مزار ساخت.
⦁ شخصی زرتشتی به نام خسرو در سال 1317 ه‍.ق با تفالی به حافظ قصد ساخت بقعه‌ای از آهن و چوب در حافظیه را داشت اما فرد متعصبی به بهانه اینکه یک زرتشتی نباید برای یک مسلمان آرامگاه بسازد آرامگاه نیمه‌کاره او را ویران کرد.
⦁ این آرامگاه تا دو سال بعد همچنان ویران بود تا اینکه در سال 1319 ه‍..ق علی‌اکبر مزین الدوله ضریحی آهنی را در اطراف قبر طراحی و نصب کرد. همچنین به دستور مزین الدوله دو سوی تالار کریم‌خان با سنگ مرمر آراسته شد.

ساخت آرامگاه کنونی در زمان پهلوی

آرامگاه کنونی حافظیه، در سال 1314، بر اساس طراحی از آندره گدار فرانسوی با توجه به محتوای اشعار و روحیات حافظ طراحی و توسط معماران چیره‌دست شیرازی ساخته شد.
حافظ در دیوانش قلندران را می‌ستود و آندره گدار کلاه قلندری بر سر مزارش گذاشت. این بازسازی به همان سبک زمان کریم‌خان انجام شد و ایوان 4 ستونی که باغ را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کرد تبدیل به تالاری با 20 ستون سنگی به طول 56 و عرض 7 متر شد.

جنس گنبد به‌جای فلزات گران‌بها مانند طلا، از مس ساخته شده است. گزینشِ مس به‌جای فلزات گران‌بها برای پوشش سقف، نشان از دل برگرفتن از وابستگی‌ها و دل‌بستگی‌های دنیایی و مادی است.

بخش‌های مختلف آرامگاه حافظیه شیراز

نبوغ حافظ در عرفان و سرودن غزل همان چیزی است که هر فرد دوست‌دار شعر و ادب را به دیدار آرامگاه او ترغیب می‌کند. گویی افرادی مانند او هیچ‌گاه نمی‌میرند و به‌واسطه آثارشان همیشه زنده هستند. علاوه بر اهمیت شخصیت حافظ و جایگاه او نزد دوست‌داران شعر و ادب، معماری حافظیه هم برای بازدیدکنندگان از این بنا بسیار جالب است. ایوانی به سبک ایوان‌های دوران هخامنشی، کاشی‌کاری‌هایی به سبک معماری اسلامی، ستون‌هایی با حجاری دوره زندیه و باغی مانند پردیس‌های پاسارگاد؛ همگی از مولفه‌های معماری منحصربه‌فرد حافظیه هستند. این باغ 20 هزار مترمربع مساحت دارد و از بخش‌های مختلفی ساخته شده است.

بیشتر بخوانید: مقبره کوروش کجاست

از در جنوبی باغ وارد می‌شوید

برای رسیدن به آرامگاه حافظ و دیدار یار باید از سمت جنوبی باغ وارد شوید. در وسط حیاط جنوبی و در امتداد آن فضای سبزی کار شده است که مانند فلشی شما را به سمت آرامگاه راهنمایی می‌کند.
حیاط جنوبی تقریبا به‌صورت قرینه طراحی شده است. دو حوض بزرگ در دو طرف صحن و باغچه‌هایی در اطراف حوض‌ها دیده می‌شود. در باغچه‌های کنار حوض‌ها درختان سبز و سر به فلک کشیده سرو کاشته شده است. در کناره‌های حیاط جنوبی نارنجستان‌های وسیعی قرار دارد که در اردیبهشت بوی بهارنارنجش هوش از سر آدمی می‌برد.

قدم به ایوان 20 ستونه بگذارید

حال از پله‌های تالار 20 ستونه بالا بروید. پس از پشت سر گذاشتن حیاط جنوبی به پله‌های ایوانی که محوطه باغ را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند می‌رسید. اکنون باید از 9 پله بالا بروید. همان‌طور که گفتیم، معماری خود ایوان مانند ایوان‌های هخامنشی و حجاری ستون‌ها به سبک زندیه است.
بر سر در ایوان، کتیبه‌هایی با کاشی آبی کار شده که اشعار حافظ روی آن نوشته شده است.

خانه دوست اینجاست؛ اکنون می‌توانید مقبره حافظ را پیش روی خود ببینید

پس از گذر از حیاط جنوبی و ایوان 20 ستونی به حیاط شمالی می‌رسیم. مقبره حافظ در میان این صحن واقع شده است؛ در این صحن نیز درختان زیبای سرو و نارنج به چشم می‌خورد.
این حیاط قبلا قبرستانی بوده است که علاوه بر حافظ افراد حافظ‌دوستی چون دکتر لطفعلی صورتگر (شاعر)، رسول پرویزی (نویسنده)، استاد حمید دیرین(خوشنویس) هم در کنار حافظ آرمیده بودند.
دورتادور مزار حافظ را پلکانی مدور احاطه کرده است. از پله‌ها که بالا برویم، مزار مرمرین حافظ را که مربوط به دوران زندیه است می‌بینیم. سر که بالا می‌بریم چشممان به نمای زیر گنبد با کاشی‌های لاجوردی زیبا می‌افتد، انگار به آسمانی پرستاره می‌نگریم. داخل این گنبد، به کمک اشعار حافظ زیباتر و کامل‌تر شده است.

سه طرف صحن شمالی با دیوارهای بلند محصور شده است. همچنین در این بخش درختان بلند و سرسبز نارنج و دو حوض بزرگ در ضلع شرقی و غربی دیده می‌شود. این حوض‌ها آب حوض‌های بزرگ در باغ ورودی را تأمین می‌کنند.

امکانات آرامگاه حافظ

علاوه بر آرامگاه، کافه سنتی، فروشگاه محصولات فرهنگی و کتابخانه‌ای به مساحت 440 متر که به‌عنوان مرکز حافظ‌شناسی از آن استفاده می‌شود و دارای 10000 جلد کتاب است، در حیاط شمالی باغ وجود دارد.

نمادشناسی آرامگاه حافظ شیراز؛ سخن با زبان بی‌زبان

در این آرامگاه در پس هر چیز، معنی و مفهوم خاصی نهفته است و هر رنگ و نقش و سازه‌ای نمادی برای یک چیز دیگر محسوب می‌شود.

نمادشناسی محوطه آرامگاه

ابتدا از خیابان شلوغ و از میان ماشین‌های پر دود خیابان، از یک زندگی کاملا مادی و ماشینی از دری آهنی وارد بخش جنوبی آرامگاه می‌شویم. بخش جنوبی، باغی است با گل‌های رنگارنگ و درختان سرو و نارنج و همچنان حال و هوای مادی دارد. هر چه از این قسمت به سمت صحن شمالی و به سمت آرامگاه حرکت می‌کنیم، فضا بیشتر حال و هوای معنوی و عرفانی پیدا می‌کند.
هم‌زمان با بالا رفتن از پله‌های تالار میانی، گویی مادیات را پشت سر می‌گذاریم و به مقامات بالای سیر و سلوک دست می‌یابیم، به ایوان می‌رسیم و از 9 پله که نماد 9 آسمان است پایین می‌آییم و در برابر آرامگاه که نماد خورشید است سر تعظیم فرود می‌آوریم.
نمای بیرونی آرامگاه مانند آسمان و به شکل کلاه درویشان ترک است، همان قلندرانی که حافظ در اشعارش آن‌ها را می‌ستود.
«هزار نکته باریکتر از مو اینجاست
نه هرکه سر بتراشد قلندری داند»

نمادشناسی گنبد و مزار حافظ

گنبد از درون با کاشی‌های زیبا تزئین شده است و رنگ‌های به‌کاررفته در کاشی‌کاری گنبد هر کدام نماد مفهومی خاص هستند.
⦁ فیروزه‌ای: نماد بهشت
⦁ ارغوانی: نماد شراب ازلی
⦁ سیاه و سفید: نماد شب و روز
⦁ قهوه‌ای: نماد خاک

بخش شمالی شامل 8 در ورودی و خروجی است که نمادی از 8 در بهشت است. همچنین خود مزار 8 ستون دارد، استفاده از ستون به‌جای دیوار نمادی برای رهایی از اسارت است و به قرنی که شاعر در آن می‌زیسته یعنی قرن هشتم هم اشاره دارد.

مسیر دسترسی به حافظیه

آرامگاه حافظیه شیراز در استان فارس، شیراز، حدفاصل چهارراه ادبیات و چهارراه حافظیه، رو‌به‌روی ورزشگاه حافظیه قرار دارد. به‌ روش‌هایی که در ادامه اشاره می‌کنیم، می‌توانید خودتان را به حافظیه برسانید.

با اتوبوس

باید سوار اتوبوس‌هایی شوید که در مسیر چهارراه ادبیات حرکت می‌کنند. برای این کار می‌توانید از اتوبوس‌های خط‌های پایانه شهید دستغیب- پایانه سعدی، میدان کلبه-پایانه نمازی و میدان کلبه-خوابگاه ارم استفاده کنید.

با تاکسی

ابتدا باید خود را به فلکه گاز برسانید و با تاکسی‌های آنجا به حافظیه بروید.

با اتومبیل شخصی

از سمت دروازه قرآن وارد بلوار هفت‌تنان شوید، پس از حدود ۵۰۰ متر به ‌سمت راست بپیچید و وارد خیابان چهل مقام شوید. خیابان چهل مقام را ادامه دهید تا به چهارراه ادبیات برسید. مجموعه حافظیه در سمت راست چهارراه ادبیات قرار دارد.

اطلاعات بازدید حافظیه

شماره تماس حافظیه 45523228-071 و ساعت کاری آن از 8 تا 22 است.

جاهای دیدنی نزدیک به حافظیه شیراز

علاوه بر بازدید از حافظیه می‌توانید از سایر اماکن دیدنی شیراز از جمله باغ های شیراز هم دیدن کنید. در ادامه لیستی از سایر جاهای دیدنی شیراز را معرفی می‌کنیم:

• آرامگاه سعدی شیرازی در 3 کیلومتری غرب حافظیه
• دروازه قرآن در 1.5 کیلومتری شمال حافظیه
• باغ جهان‌نما در 850 متری شمال حافظیه
• باغ ارم با فاصله 5 کیلومتری شمال غربی حافظیه
• مسجد نصیرالملک در 4 کیلومتری جنوب حافظیه
• نارنجستان قوام در 6 کیلومتری جنوب حافظیه

اقامت در شیراز

یکی از فاکتورهای تجربه یک سفر دل‌پذیر یک اقامت خوب و با آسایش است که قطعا نیاز به برنامه‌ریزی قبلی دارد. شیراز آن‌قدر مکان دیدنی و امکانات تفریحی و مراکز خرید دارد که قطعا برای یک سفر خوب بیش از یک روز نیاز به ماندن در این شهر دارید.
برای اجاره ویلا و سوئیت در شیراز می‌توانید لیستی از متنوع‌ترین و باکیفیت‌ترین اقامتگاه‌ها را در سایت اجاره ویلا و سوئیت هومسا مشاهده کنید و بر اساس سلیقه و نیاز خودتان آن‌ها را رزرو کنید و از سفرتان نهایت لذت را ببرید.

یک تفأل میهمان آرامگاه حافظ در شیراز

در سفر به آرامگاه حافظیه شیراز از صحن جنوبی آرامگاه وارد می‌شویم، به ایوان می‌رسیم، پله‌های ایوان 20 ستونه را بالا می‌رویم تا به آرامگاه برسیم. در میان صحن شمالی، آرامگاه را که مانند کلاه درویشی روی 8 ستون سنگی استوار است و آندره گدار آن را طراحی کرده است، می‌بینیم و دیداری تازه می‌کنیم با لسان غیب خواجه حافظ شیرازی. اینجا بهترین جاست برای تفالی به حافظ و خواندن غزلی از غزلیات زیبا و عرفانی او.
اکنون وقت رفتن است و می‌دانیم که خیلی زود دل‌تنگ دیدار دوباره اینجا خواهیم شد.