آشنایی با جاذبه‌ های تاریخی ایذه

ایذه، یکی از شهرهای تاریخی استان خوزستان، با قدمتی چند هزار ساله، گنجینه‌ای ارزشمند از آثار تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود. این شهر که در دوران ایلامیان و هخامنشیان از اهمیت بالایی برخوردار بوده، میزبان آثار بی‌نظیری همچون سنگ‌نگاره‌های باستانی، گوردخمه‌های اسرارآمیز و پل‌های تاریخی است. در این مقاله، با مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی ایذه آشنا می‌شویم.

بیشتر بخوانید: مطالعه مقاله دشت سوسن ایذه

ایذه شهری در شمال‌شرق استان خوزستان و مرکز شهرستان ایذه است، ایذه در مناطق نیمه کوهستانی قرار دارد این شهر در جنوب غربی ایران واقع شده و یکی از شهرهای مهم خوزستان است. ایذه قطب اکوتوریسم استان خوزستان محسوب می‌شود و این شهر در فاصله ۱۸۰ کیلومتری شمال شرق اهواز قرار گرفته است. مردم ایذه از ایل بختیاری هستند و به گویش بختیاری سخن می‌گویند. ایذه در گذشته مرکز اتابکان لر بزرگ بوده است. که به پایتخت سرزمین بختیاری هم مشهور است. طوایف ساکنان ایذه، عمدتاً از طوایف ایل هفت لنگ بختیاری و ایل چهارلنگ بختیاری می‌باشند و به زبان لری سخن می‌گویند. این شهر از دوره ایلامیان تا کنون به‌طور متدوام سکونتگاه انسان بوده است. ایذه در زبان عیلامی به معنای شهرمیان آب است

جاذبه‌های تاریخی

ایذه، شهری با پیشینه تاریخی غنی، جاذبه‌های تاریخی متعددی دارد که هر کدام بخشی از تاریخ و تمدن این منطقه را روایت می‌کنند. در ادامه، به معرفی جاذبه‌های تاریخی ایذه با جزئیات کامل می‌پردازیم:

۱. نقش‌برجسته کول فرح (Kul-e Farah)

• موقعیت: دره روستای کول فرح، در ۷ کیلومتری شمال شرقی ایذه و انتهای دشت ایذه
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ایلامیان (حدود ۷۰۰ تا ۶۰۰ سال قبل از میلاد).
• توضیحات: این مجموعه شامل شش نقش برجسته بزرگ و چندین کتیبه ایلامی است که صحنه‌هایی از مراسم مذهبی، قربانی کردن، رقص و نواختن موسیقی را به تصویر می‌کشند. این نقش‌برجسته‌ها از مهم‌ترین آثار به‌جای‌مانده از تمدن ایلام هستند.  با توجه به سنگ نوشته ها، گورها و بقایای ساختمانی در می یابیم که این منطقه پرستشگاه نارسینا بوده است. نارسینا یکی از خدایان دوره عیلامی است. در محوطه کول فرح تپه های باستانی پرچستان و چغاکره و همچنین، تالاب میانگران وجود دارند.
• ویژگی‌ها:
  • صحنه‌هایی از شاهان و روحانیون ایلامی در حال اجرای مراسم.
  • کتیبه‌های ایلامی که اطلاعات ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ ایلامیان ارائه می‌دهند.
  • طبیعت زیبای دره کول فرح که به جذابیت این مکان افزوده است.

۲. نقش‌برجسته اشکفت سلمان (Ashkaft-e Salman)

• موقعیت: در ۳ کیلومتری جنوب شرقی ایذه (لوکیشن اشکفت سلمان در نشان)
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ایلامیان (حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد).
• توضیحات: این مجموعه شامل چهار نقش برجسته و یک غار کوچک است. نقش‌برجسته‌ها صحنه‌هایی از مراسم مذهبی، تقدیم هدایا به خدایان و حضور شاهان ایلامی را نشان می‌دهند. این نیایشگاه باستانی که در دل کوه‌های ایذه قرار گرفته، در روایت‌های قدیمی، از آن با نام نیایشگاه تاریشا (نام معبود مورد ستایش نزد عیلامیان) نیز ذکر رفته است. تاریشا از خدایان مهم و اصلی عیلامیان محسوب می‌شود و این مکان محل عبادت او بوده. سنگ نگاره اشکفت سلمان در دل خود چهار نقش برجسته را نگهبانی می‌کند که هر کدام از آن‌ها با زبان تصویری خود، به روایت تاریخ پرداخته‌اند. از چهار نقش ، دو تای آن‌ها درون نیایشگاه و دو تای دیگر خارج از آن قرار دارند. از ویژگی‌های خاص این سنگ نگاره حضور زنان دوشادوش مردان است که به شکل کامل به تصویر در آمده و این را می‌توان آغازگر سبک و طرز تفکری جدید در جامعه‌ی زمان خود دانست.
• ویژگی‌ها:
  • نقش برجسته‌های بزرگ و با جزئیات دقیق.
  • کتیبه‌های ایلامی که به خط میخی نوشته شده‌اند.
  • غار اشکفت سلمان که احتمالاً به عنوان نیایشگاه استفاده می‌شده است.

۳. نقش‌برجسته خونگ اژدر (Khung Azhdar)

• موقعیت: در نزدیکی روستای خونگ اژدر، در ۳۵ کیلومتری ایذه.
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ساسانیان (حدود ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی).
• توضیحات: این سنگ‌نگاره دارای دو نقش‌برجسته است که یکی متعلق به دورهٔ ایلامیان و دیگری به زمان اشکانیان تعلق دارد. نقش‌برجستهٔ ایلامی متأسفانه تا حدود زیادی محو شده اما مشخص است که موضوع آن بار عام به حضور پادشاه می‌باشد. در دومین نقش‌برجسته (سنگ‌نگارهٔ اشکانی) تصویر یک مرد سوار بر اسب، یک مرد در وسط، سه مرد به صورت ایستاده و دو کبوتر دیده می‌شود. مرد سوار هیبتی کهنسال و کلاه شاهی بر سر دارد و به چهار نفری که روبه‌روی او ایستاده‌اند و شاید او را سپاس و درود می‌گویند، نزدیک می‌شود. گفته می‌شود مرد سوار بر اسب مهرداد دوم اشکانی است و پشت سر او فردی به عنوان ملازم دیده می‌شود.
• ویژگی‌ها:
  • تصویر شاه اشکانی سوار بر اسب.
  • در این نقش مهرداد دوم، شاه قدرتمند پارتی را می‌بینیم که بر اسبی نشسته و برای اعطای قدرت به یک حاکم محلی الیمایی به این منطقه سفر کرده است

۴. قلعه تل (Qal’eh Tol)

• موقعیت: در بالای کوهی مشرف به شهر ایذه.
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ساسانیان.
• توضیحات: در شهر تاریخی قلعه تل در شمال استان خوزستان حد فاصل شهرستان‌های باغملک و ایذه در مسیر شاهی استان فارس و خوزستان، قلعه تاریخی به همین نام قرار دارد که حدودا در سال 1790 میلادی ساخته شده است. این قلعه را محمد تقی‌خان چهارلنگ بختیاری بنا کرده است که هم زمان با حکومت فتحعلی شاه قاجار بود. قلعه تل به علت قرار گرفتن در دشتی حاصلخیز و مجاورت با نواحی کوهستانی و راه‌های ارتباطی شوش، ایذه و شهرکرد و اصفهان، همواره مورد توجه بوده است. با واقع شدن روی یک زیگورات‌ عیلام، این قلعه موقعیت ممتاز نظامی داشته و همواره مورد استفاده خان‌ها و جنگجویان محلی قرار گرفته است. در ساخت قلعه از خشت و گل استفاده کرده‌اند و آن را با چهار برج مدور، به شکل دژ‌های نظامی قدیم ساخته‌اند. آجرهای بنا قدمتی پیش از اوایل دوره قاجار یا زند ندارد و سنگ قلوه‌های به‌کار رفته در بنا، نشانی از معماری دوره زند است.
• ویژگی‌ها:
  • دیوارهای سنگی مستحکم و بقایای برج‌های دیده‌بانی.
  • موقعیت استراتژیک قلعه که بر منطقه اشراف دارد.

۵. محوطه باستانی شمی

• موقعیت: شمی روستایی باستانی در دهستان پیان شهرستان ایذه استان خوزستان است
• دوره تاریخی: متعلق به دوره اشکانی
• توضیحات: این منطقه با داشتن آثار باستانی همچون مرد پارتی (سورنا) مشهور است که هم‌اکنون این تندیس با شماره ۲۴۰۱ در موزه ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایذه محوطه‌ی باستانی شمی است که در روستایی به همین نام قرار دارد، اشیای یافت شده در این منطقه نشان می‌دهند که قدمت آن به سال‌های 171 تا 138 پیش از میلاد برمی‌گردد. تندیس سردار پارتی که از جنس برنز است، مهم‌ترین و معروف‌ترین اثری است که در منطقه‌ی شمی پیدا شده است.
• ویژگی‌ها:
  • ساکنان روستای شمی از قدیم الیمایی ها و بعد طایفه ململی بوده است
  • روستای شمی رودخانه ای در میان آن می‌گذرد که در سال‌های گذشته بسیار پرآب بود
  • اهمیت تاریخی

۶. پل باستانی شالو 

• موقعیت: بر روی رودخانه کارون، در نزدیکی شهر ایذه.
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ساسانیان
• توضیحات: این پل باستانی از سنگ و ساروج ساخته شده و در گذشته به عنوان یکی از راه‌های ارتباطی مهم منطقه استفاده می‌شده است. پل شالو گذرگاهی بوده به قدمت چند هزارساله که آثار برجامانده و شواهد موجود اطراف این گذرگاه گواهی است از هنر معماری ایرانیان باستان که در مسیر جاده تاریخی دزپارت قرارداشته. این پل که با آبگیری سد کارون 3 زیر آب رفت خاطرات بسیاری را با خود به زیر آب برد از جمله خاطرات کوچ ایل بختیاری که همه ساله برای عبور از کارون خروشان باید از این تنگه عبور می‌کردند. پل قدیم شالو که تشکیل شده از دو ستون بلند و مستحکم و دو طناب ضخیم و محکم که قدیم این پل چوبی بوده و تلفیقی از چوب و طناب بوده بعدها با استفاده از کابل دو سر پل را به هم وصل کردند و چیزی شبیه به اتاقک افراد و دامها را جا به جا می‌کرد.
• ویژگی‌ها:
  • معماری مستحکم و مقاوم در برابر سیلاب‌ها.
  • بقایای پایه‌های پل که هنوز پابرجا هستند.
  • اهمیت تاریخی به عنوان بخشی از راه‌های تجاری دوران باستان.

۷. پل دختر

• موقعیت: در نزدیکی شهر ایذه.
• دوره تاریخی: متعلق به دوره ساسانیان.
• توضیحات: این پل تاریخی نیز بر روی رودخانه کارون ساخته شده و به دلیل معماری زیبا و استحکامش مشهور است. نام این پل به دلیل افسانه‌های محلی درباره دختری که در ساخت آن نقش داشته، انتخاب شده است. پُلِ دُختَر از سازه‌های دوره ساسانیان است که بر بقایای پلی قدیمی‌تر که متعلق به دوران هخامنشیان است بر روی رودخانه کشکان ساخته شده‌ است. برخی دلیل نام‌گذاری آن را به پل دختر را منتسب دانستن پل به نام ایزد بانو آناهیتا می‌دانند. این پل تاریخی در ورودی شهری به همین نام در جنوب استان لرستان قرار دارد و بنای آن در قرن چهارم هجری قمری مورد مرمت قرار گرفته‌است اما هم‌اکنون تنها یک دهانه از طاق‌های آن برجا مانده و جاده شماره ۳۷ از زیر آن عبور می‌کند. این پل بی تردید در مسیر ارتباطی بین شهرهای شاپورخواست و جندی شاپور قرار داشته و از اهمیت راهبردی برخوردار بوده‌است. ارتفاع تنها طاق برجای مانده پل ۱۸ متر از سطح آسفالت جاده و ۳۰ متر از آب رودخانه و عرض آن ۱۱٬۳۰ متر است. جهت پل شرقی، غربی و طول آن ۲۷۰ متر است. این اثر تاریخی به شماره ۱۶۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.
• ویژگی‌ها:
  • طاق‌های زیبا و معماری منحصر به فرد.
  • موقعیت مکانی زیبا در کنار رودخانه کارون.
  • سازه‌ی این پل به همراه پل کشکان در سیل ۱۳۹۸ دچار آسیب شد

جمع‌بندی

ایذه به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی ایران باستان، جاذبه‌های تاریخی بی‌نظیری دارد که بازدید از آن‌ها برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ بسیار جذاب است. این جاذبه‌ها نه تنها از نظر تاریخی ارزشمند هستند، بلکه در دل طبیعت زیبای منطقه قرار گرفته‌اند که به تجربه بازدید از آن‌ها افزوده است.

نکات مهم:

• بهترین زمان برای سفر به ایذه، فصل بهار و پاییز است.
• برای بازدید از جاذبه‌های تاریخی ایذه، بهتر است با راهنما همراه شوید.
• در سفر به ایذه، حتما از غذاهای محلی این شهر مانند قلیه ماهی، آش دوغ و کباب بختیاری را امتحان کنید.